Piotr Kardas, Maciej Gutowski: Cel nie uświęca wypychania uchodźców

Problem uchodźców w polskim stanie wyjątkowym na wschodniej granicy już dawno wykroczył poza prawną ocenę zasadności wprowadzenia czy przedłużenia tego stanu. Smutne, wykraczające poza granice prawa i ludzkiej przyzwoitości wypowiedzi polityków na słynnej konferencji prasowej i ich żenujący epilog na sali sejmowej eksponują prawdziwe przyczyny podejmowanych działań. W tym przypadku nie chodzi o rzeczowe i merytoryczne uzasadnienie konieczności wspomożenia nieradzącego sobie zwykłymi środkami konstytucyjnymi rządu i wyposażenie go w środki nadzwyczajne. Jaskrawo widoczne staje się cyniczne polityczne zarządzanie strachem, tworzenie podziałów i rozbudzanie nienawiści oraz wprowadzanie w błąd opinii publicznej.

Prawa podstawowe

Nie wchodząc w polityczne powody uszczelnienia terytorium RP na granicy z Białorusią, z perspektywy prawnej trudno zachować obojętność wobec sposobu działania władzy publicznej. Gwarantowane w art. 38 Konstytucji RP prawo do ochrony życia odnosi się do każdego człowieka i nie jest przecież ograniczone do polskich obywateli.

Czytaj więcej

Rzecz o prawie

Przemysław Przybył: Czy każdy migrant jest uchodźcą i czy każdemu musimy pomóc

Nie musimy, choć możemy pomóc koczującym przy granicy.

To samo odnosi się do określonego w art. 68 Konstytucji RP prawa do ochrony zdrowia czy zapomnianej chyba, przyrodzonej godności człowieka (art. 30 Konstytucji RP). Prawa te, jak również inne podstawowe prawa człowieka są przedmiotem ochrony na podstawie wielu aktów prawa międzynarodowego, wśród których szczególne miejsce zajmuje europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, a także akty prawa unijnego.

Wobec rządu RP od początku pojawiały się zarzuty ekscesywnych działań, czego szczególnym wyrazem stało się postanowienie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 25 sierpnia 2021 r. o zastosowaniu środka tymczasowego w sprawach Amiri i inni przeciwko Polsce (42120/21) zobowiązujące władze do zapewnienia wszystkim osobom przebywającym na granicy żywności, wody, odzieży, opieki medycznej, a także, jeśli to możliwe, tymczasowego schronienia.

ETPC 27 września przedłużył obowiązywanie środków tymczasowych z końca sierpnia, w których nakazał Polsce zapewnienie uchodźcom jedzenia, picia i schronienia, rozszerzając je o dostęp do prawnika.

Myśląc o właściwym sposobie podejścia do tych trudnych kwestii, nie powinno się tracić z pola widzenia tendencji do poszerzania unijnej ochrony praw uchodźców, której wyrazem może być choćby ostatnio wydana (30 września 2021 r.) opinia rzecznika generalnego TSUE Prit Pikamae wskazująca, że „prawo UE zakazuje państwu członkowskiemu uznania wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej automatycznie za niedopuszczalne, gdy wnioskodawca posiada już status uchodźcy nadany w innym państwie członkowskim".

Stanowisko wyrażone przez ETPC w postanowieniu o nałożeniu środka tymczasowego nakazuje „jedynie" udzielenie pomocy emigrantom, nie wymaga natomiast ich wpuszczenia. Działania rządu na granicy białoruskiej stanowią tymczasem świadomy, intencjonalny i jaskrawy przejaw kategorycznej odmowy udzielenia jakiejkolwiek formy wsparcia, także tej najbardziej ludzkiej, intuicyjnej i elementarnej.

Czytaj więcej

Opinie Prawne

Kardas, Gutowski: Stan wyjątkowy - a co z prawami i wolnościami?

Nie ma zagrożeń, których przeciwdziałaniu miałby służyć stan wyjątkowy. Rodzi to skojarzenia, że celem działań jest wyłączenie kontroli publicznej.

Odpowiedzialność karna

Nie ulega wątpliwości, że wypchnięcie ludzi, a zwłaszcza dzieci, do lasu w mroźną noc, wbrew treści postanowienia zabezpieczającego i wbrew wiążącym przepisom prawa, oznacza nieudzielenie pomocy osobie znajdującej się w niebezpieczeństwie, a także może być potraktowane w pewnym układzie okoliczności jako godzenie się z możliwością wywołania śmierci lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Tu zastosowanie znajdują normy prawa karnego penalizujące najcięższe przestępstwa. Żaden rozkaz nie może uwolnić od odpowiedzialności karnej za te czyny, lecz co najwyżej zwiększa liczbę odpowiedzialnych o dającego rozkaz.

Tę przerażającą konstatację wzmacniają mnożące się zgony na granicy białoruskiej, powtarzające się doniesienia o powszechnie stosowanej procedurze push-back i doniesienia lekarzy, że pierwszym czynnikiem, który zabija, jest hipotermia. Jeśli te dane są prawdziwe, nie sposób uniknąć w przyszłości prawnokarnych ocen osób organizujących i realizujących ten nie tylko niezgodny z prawem, ale niegodny proceder.