Warszawski urzędnik w służbie rosyjskiego wywiadu. Kulisy wielkiej afery szpiegowskiej

Niepozorny archiwista Tomasz L. przez pięć lat był rosyjskim szpiegiem – twierdzi Mazowiecki Wydział do Spraw Przestępczości Zorganizowanej i Korupcji Prokuratury Krajowej. Szkody, jakie mógł poczynić, są trudne do oszacowania. Pracując w Wydziale Archiwalnym Ksiąg Stanu Cywilnego, skopiował bowiem co najmniej kilkaset dokumentów i przekazywał je oficerowi prowadzącemu wywiadu – oficjalnie był to rosyjski urzędnik pracujący w Ambasadzie Federacji Rosyjskiej wydalony w marcu 2022 r. „Rzeczpospolita” poznała główne tezy aktu oskarżenia przeciwko L., jaki został skierowany do sądu.

Najpierw rosyjskie służby przeszkoliły Tomasza L., potem dostarczał im materiały umówionym kanałem

Zatrzymanie Tomasza L. w 2022 r. przez ABW pociągnęło za sobą wydalenie z Polski 45 rosyjskich agentów – dyplomatów, w tym prowadzącego go. Okazuje się, że archiwista wynosił akty stanu cywilnego obywateli polskich i cudzoziemców, korespondencję z placówkami dyplomatycznymi, urzędowe szablony, wytyczne. Kopiował je na prywatne nośniki oraz swój telefon komórkowy.

– Uzyskiwane dane i dokumenty umożliwiały m.in. wykonanie przez obce służby dokumentacji legalizacyjnej dla budowania tożsamości tzw. nielegałów – mówi nam prok. Przemysław Nowak, rzecznik Prokuratury Krajowej, potwierdzając nieoficjalne informacje „Rzeczpospolitej” o tym, do czego mogły służyć wyniesione przez niego materiały.

Wykradzione przez L. dane personalne Rosjanie mogli wykorzystywać do tworzenia tożsamości – to tzw. wtórniki, które pozwalają uśpionym agentom formalnie i bezpiecznie działać na cudzych personaliach, z nowym życiorysem. To oficerowie wywiadu, którzy przyjmują inną tożsamość, specjalnie dla nich przygotowaną.

Czytaj więcej

Służby

Turyści czy szpiedzy? Obcokrajowców ciągnie do strategicznych obiektów w Polsce

Dwóch Ukraińców, którzy weszli na chroniony teren krakowskich wodociągów, policja uznała za zbłąk...

Wyniesione materiały trafiały do Rosjan umówionym kanałem. Śledczy ustalili, że Tomasz L. przekazywał je oficerowi wywiadu za pomocą zakamuflowanej łączności radiowej. – Wcześniej został w tym zakresie przeszkolony przez rosyjskie służby – wskazuje prok. Nowak.

„Szpieg z ratusza”, jak okrzyknięto archiwistę, skopiował – według prokuratury i ABW – co najmniej kilkaset dokumentów. Ilu uśpionych agentów w oparciu o nie mógł stworzyć rosyjski wywiad? Nie wiadomo. – Jego rola była dla Rosji nie do przecenienia – oceniają ludzie służb.

– Od 2022 r. z Europy zostało wydalonych 600 rosyjskich dyplomatów, to pewne, że zastępują ich nielegałowie, dla których tworzone są fałszywe tożsamości, z wykorzystaniem cudzych personaliów – ocenia Piotr Niemczyk, były szef zarządu wywiadu UOP. I zaznacza, że ostatnie przypadki ujawniania rosyjskich nielegałów pokazują, że standardy, które Rosjanie kiedyś wypracowali, tworząc dla nich fałszywą tożsamość przed ulokowaniem ich na Zachodzie, były bardzo wyśrubowane. – Dlatego wykrycie takich przypadków jest niezwykle trudne. Zdarzały się wpadki, kiedy tworząc „legendę”, wpisano komuś do życiorysu np. instytucję czy szkołę, która w danym czasie jeszcze nie istniała – zauważa Piotr Niemczyk.

Czytaj więcej

Przestępczość

Jakie dane przekazywał Rosjanom warszawski urzędnik?

Urzędnik stołecznego ratusza – Tomasz L. – miał przekazywać rosyjskiemu dyplomacie dane Polaków d...

Inny nasz rozmówca ze służb wskazuje: – Tomasz L. był kierownikiem w archiwum, nikomu nie musiał się tłumaczyć, jakie brał teczki. Ale można oszacować przynajmniej niektóre obszary jego zainteresowania i to, gdzie wyszukiwał konkretne osoby. Może więc prokuraturze i ABW udało się to namierzyć. Jeżeli na podstawie wyniesionych przez niego danych powstały jakieś fałszywe życiorysy, to wygląda na to, że są na tyle dobrze zrobione, że do tej pory to nie wyszło.

W namierzeniu szpiega z warszawskiego ratusza pomógł osławiony system Pegasus?

Tomasz L. został zatrzymany przez funkcjonariuszy ABW 17 marca 2022 r. Jak wynika z nieoficjalnych informacji, w zebraniu dowodów jego współpracy z rosyjskim wywiadem pomógł system Pegasus. Do dziś jest tymczasowo aresztowany. Sąd Apelacyjny w Warszawie właśnie przedłużył mu areszt na kolejne sześć miesięcy – do 25 marca 2026 r.

Śledztwo mazowieckich „pezetów” w tej sprawie trwało ponad trzy lata. 11 września tego roku prokuratura skierowała do Sądu Okręgowego w Warszawie akt oskarżenia przeciwko Tomaszowi L., zarzucając mu branie udziału – w okresie od 2017 r. do 17 marca 2022 r. - „w działalności rosyjskiego wywiadu cywilnego oraz przekazywanie temu wywiadowi wiadomości, które mogły wyrządzić szkodę Rzeczypospolitej Polskiej”.

Archiwista nie będzie jednak pierwszym oskarżonym funkcjonariuszem publicznym, któremu za szpiegostwo grozi dożywocie. Nowelizacja ustawy, która wprowadziła karę dożywocia w niektórych przypadkach, weszła w życie już po tym, gdy L. został zatrzymany.

Z jakich pobudek urzędnik zdecydował się na współpracę z rosyjskim wywiadem? Prok. Nowak: – Nie udzielamy informacji o motywacji oskarżonego.

Sam oskarżony nie przyznał się do zarzucanego mu czynu. – Na początkowym etapie śledztwa złożył wyjaśnienia. Podczas następnych przesłuchań korzystał z prawa do odmowy składania wyjaśnień – dodaje prok. Przemysław Nowak.

Ilu rosyjskich „nielegałów” w Polsce i Europie pomógł stworzyć urzędnik z warszawskiego archiwum?

Ze śledztwa wiemy, że Tomasz L. skopiował co najmniej kilkaset dokumentów. Wydział archiwalny Urzędu Stanu Cywilnego w Warszawie jest szczególny – to bowiem jedyne archiwum w kraju, gdzie zdeponowano stare księgi parafialne z terenów należących przed II wojną światową do Polski, a obecnie do Ukrainy czy Białorusi. Chodzi o tzw. mienie zabużańskie dotyczące Polaków przymusowo wysiedlonych w latach 1944-1952. Są to akty urodzenia, zgonu, zawarcia małżeństwa.

To nieoceniona baza danych dla rosyjskich szpiegów, bo dzięki niej mogli się przedstawiać się jako potomkowie Polaków ze Wschodu. Pozwalało im to składać wnioski o Kartę Polaka, dzięki niej legalnie przyjeżdżać do Polski, a nawet otrzymywać polskie obywatelstwo.

Czy ABW zweryfikowała, ilu rosyjskich nielegałów pozwoliły stworzyć wykradzione przez Tomasza L. dokumenty? Śledczy nie dzielą się tą wiedzą.

Czytaj więcej

Kraj

Zatrzymany pod zarzutem szpiegostwa na rzecz Rosji miał być członkiem komisji likwidacyjnej WSI

W marcu pod zarzutem prowadzenia działalności na rzecz rosyjskiego wywiadu ABW zatrzymała pracown...

Smaczku całej sprawie dodaje fakt, że Tomasz L. był w przeszłości – w 2006 r. – członkiem komisji likwidacyjnej Wojskowych Służb Informacyjnych (dwa lata temu ujawniła to stacja TVN24). „Należał do wąskiego grona współpracowników Antoniego Macierewicza, które otrzymało dostęp do wszelkich tajemnic likwidowanego wojskowego wywiadu i kontrwywiadu: danych informatorów i agentów, szczegółów finansowania najtajniejszych operacji prowadzonych także poza granicami kraju” – napisali dziennikarze.

Komisja likwidacyjna, którą kierował prof. Sławomir Cenckiewicz (dziś szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego), a jego zastępcą był Piotr Woyciechowski, miała zinwentaryzować majątek WSI, w tym „aktywa operacyjne”, a więc informatorów i tajnych współpracowników, których znaczna część trafiła do nowych struktur – SWW i SKW.

„Nie znałem Tomasza L. Do komisji likwidacyjnej ds. WSI powołał go minister Sikorski” – mówił mediom prof. Cenckiewicz. Z kolei Radosław Sikorski twierdził, że „nie miał wpływu na obsadę stanowisk”, bo zgodnie z decyzją ówczesnego premiera kompetencje ws. WSI należały do Antoniego Macierewicza.

Zarzuty dla Tomasza L. nie wskazują, by prokuratura znalazła dowody na jego współpracę z obcym wywiadem w 2006 r.

Dziwne luki w życiorysie Tomasza L. Znika i nikt nie wie, co się z nim dzieje

Tomasz L. ma dziś 58 lat. Pochodzi z Konstancina pod Warszawą, jego ojciec w czasach PRL był w tym mieście działaczem partyjnym. L. zaczął studia na wydziale historii w drugiej połowie lat 80., jednak na początku lat 90. nagle je przerwał. I na dosyć długo zniknął – studia dokończył po 2000 r.

Tak wyglądała sytuacja na froncie w 1323 dniu wojny

Foto: PAP

– Nikt nie wie, co się z nim wtedy działo. Na studiach nie bywał, nie wiadomo,  czy i gdzie wtedy pracował, z czego żył. Ta jego wyrwa w życiorysie była zastanawiająca. Gdyby już wtedy został zwerbowany przez Rosjan, to byłoby to niezwykle niepokojące – komentuje jeden z naszych rozmówców.

Fakt, że Tomasz L. znalazł się w zespole ds. weryfikacji WSI, był ogromnym zaskoczeniem dla osób, które go znały. – Jakkolwiek by oceniać to gremium, to weszły tam osoby, które miały pojęcie o służbach. Jednak L. trafił tam z jakiegoś innego klucza i nikt się do niego nie przyznaje – zauważają nasi rozmówcy.

Co więcej, Tomasz L. swego czasu miał charakterystyczny profil na Facebooku – skrajnie prawicowy. Autentyczny czy już może miał być zasłoną dymną i ułatwić mu zbliżenie do środowisk prawicowych? – nie wiadomo.

Jak działają w Polsce tzw. nielegałowie? Funkcjonują na własnych danych lub skradzionych

Wszystkie służby na świecie budują swoją siatkę „uśpionych agentów”. Ich tożsamość jest tworzona według dwóch koncepcji. – Jedna to taka, że człowiek funkcjonuje na swoich prawdziwych danych, według drugiej – „zapożycza” cudze, w tym osób żyjących albo zmarłych – tłumaczy nam Piotr Niemczyk, ekspert od kontrwywiadu.