Wyrok rozwodowy, którym kończy się sprawa, nie przesądza jedynie o rozwiązaniu małżeństwa, ale zawiera wiele towarzyszących rozstrzygnięć, które wywołują istotne i długofalowe skutki prawne, często na kilka albo nawet kilkanaście lat. Niezwykle ważna jest więc świadomość prawna osób, które z własnej woli lub z woli małżonka zostają zaangażowane w sprawę rozwodową.
Orzeczenie o rozkładzie
Pozew o rozwód jest skomplikowanym pismem procesowym wszczynającym sprawę, w którym należy przede wszystkim przekonać sąd, że powinien orzec o rozwiązaniu małżeństwa. Trzeba bowiem wykazać, że nastąpił między małżonkami zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego, a więc, że małżeństwo przestało funkcjonować we wszystkich trzech sferach (emocjonalnej, fizycznej i gospodarczej) oraz że nie ma realnych widoków na zmianę tej sytuacji. Nawet wtedy jednak sąd może odmówić rozwiązania małżeństwa, gdy zachodzą przeszkody rozwodowe (co zdarza się stosunkowo rzadko), tj. kiedy sąd uzna, że na skutek rozwodu ucierpi dobro małoletnich dzieci małżonków albo że orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Zazwyczaj sąd nie orzeknie również rozwodu, o który wnosi małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia.
Czytaj także:
Czym udowodnić roszczenia w sprawie rozwodowej
Jak przyspieszyć w sądzie zakończenie związku
Przygotowując pozew o rozwód, należy również wskazać, czy chcemy domagać się orzekania przez sąd o winie za rozkład pożycia oraz w jaki sposób. Istnieją tutaj trzy możliwości: sąd orzeknie o wyłącznej winie jednego z małżonków, sąd orzeknie o wspólnej winie obojga małżonków lub sąd nie będzie orzekał o winie na zgodny wniosek obojga małżonków.
Należy zwrócić uwagę, że wina za rozkład pożycia nie jest stopniowalna, tj. bez znaczenia dla sądu pozostaje, który z małżonków w jakim zakresie przyczynił się do rozkładu pożycia. Nawet kiedy wina jednego z małżonków jest zdecydowanie większa niż wina drugiego, sąd orzeknie o wspólnej winie obojga małżonków. Obarczenie jednego z małżonków wyłączną winą za rozpad małżeństwa wymaga więc braku możliwości przypisania jakiejkolwiek winy drugiemu z małżonków.
Jeżeli małżonkowie posiadają małoletnie dzieci, sąd zobowiązany jest rozstrzygnąć także o kwestiach dotyczących potomstwa, kierując się przede wszystkim dobrem dzieci. W szczególności sąd orzeka o władzy rodzicielskiej małżonków, tj. decyduje, któremu z rodziców pozostawić pełną władzę rodzicielską, a któremu ograniczyć i w jakim zakresie. Sąd może również pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom, szczególnie gdy wspólnie uzgodnią i przedstawią sądowi porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie. Władza rodzicielska stanowi natomiast całokształt uprawnień i obowiązków rodzicielskich związanych z decydowaniem i wpływaniem na rozwój i wychowanie dziecka.
W wyroku rozwodowym powinno również znaleźć się orzeczenie o kontaktach z małoletnim dzieckiem, chyba że oboje zgodnie wnoszą o zaniechanie orzekania przez sąd w tej kwestii. Orzeczenie o kontaktach polega na ustaleniu przez sąd zakresu i formy spotkań z dzieckiem przysługujących rodzicowi, któremu sąd nie powierzył bezpośredniej pieczy nad małoletnim. W pozwie rozwodowym należy więc wskazać preferowany zakres kontaktów, określając ich częstotliwość, datę oraz godzinę rozpoczęcia i zakończenia, a także wnosząc o ich konkretną formę, określając miejsce ich odbywania oraz zakres osób obecnych podczas kontaktów i wskazując, kto będzie odbierał i odprowadzał dziecko podczas realizacji kontaktów. W ramach kontaktów warto rozważyć również tzw. opiekę naprzemienną, która zakłada spędzanie przez dziecko równej lub zbliżonej ilości czasu cyklicznie u każdego z rodziców, np. co dwa tygodnie.
W pozwie o rozwód należy również zadbać o prawidłowe sformułowanie, uzasadnienie i udowodnienie wniosku o zasądzenie alimentów, tj. o wskazanie, który z rodziców, w jakiej kwocie i terminach powinien przekazywać pieniądze drugiemu z rodziców na utrzymanie małoletnich dzieci małżonków. Wysokość zasądzonych alimentów zależy od wykazania kosztów realizacji usprawiedliwionych (a więc tylko takich, które znajdują uzasadnienie w okolicznościach sprawy) potrzeb małoletnich dzieci, a także od możliwości (czyli dochodów, jakie małżonek mógłby osiągać, wykorzystując w pełni swoje umiejętności i doświadczenie zawodowe) zarobkowych i majątkowych małżonka zobowiązanego do płacenia. Orzekając alimenty, sąd bierze również pod uwagę osobiste starania każdego z małżonków o utrzymanie i wychowanie małoletnich dzieci, a więc kieruje się także ich bezpośrednim zaangażowaniem w opiekę nad potomstwem.
Oprócz alimentów na małoletnie dzieci w pozwie o rozwód można żądać również zasądzenia alimentów na rzecz małżonka. Możliwość taka istnieje szczególnie w sytuacji, gdy jeden z małżonków, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia (nie jest winny w ogóle albo jest współwinny), znalazłby się po rozwodzie w niedostatku, czyli nie miałby środków na zapewnienie realizacji jego podstawowych potrzeb.
Natomiast małżonek, któremu nie przypisano w ogóle winy za rozkład pożycia małżeńskiego, może żądać zasądzenia alimentów dla siebie od małżonka wyłącznie winnego, nawet w sytuacji, gdy nie znajduje się w niedostatku, ale jeżeli na skutek rozwodu jego sytuacja materialna istotnie się pogorszy.
Obowiązek alimentacyjny na byłego małżonka trwa do czasu zawarcia przez niego nowego małżeństwa, a w przypadku, gdy zobowiązany do płacenia jest małżonek, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek alimentacyjny wygasa po pięciu latach od orzeczenia rozwodu, chyba że sąd w wyjątkowej sytuacji zdecyduje o jego przedłużeniu na żądanie uprawnionego do alimentów.
W praktyce zdecydowanie rzadziej, ale dopuszczają to przepisy prawa rodzinnego, sąd w wyroku rozwodowym może orzec także o podziale majątku wspólnego małżonków, na wniosek jednej ze stron. Rzadko dochodzi również do rozstrzygnięcia w wyroku rozwodowym o sposobie korzystania przez byłych małżonków po rozwodzie ze wspólnie zajmowanego mieszkania. Sąd ma w tym zakresie nawet możliwość nakazania eksmisji jednego z małżonków, który uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie swym rażąco nagannym postępowaniem.
Gdzie złożyć
Pozew o rozwód, spełniający wymogi formalne przewidziane dla pisma procesowego oraz pozwu, określone w przepisach kodeksu postępowania cywilnego oraz zawierający konieczne wnioski spośród opisanych powyżej i dowody na ich poparcie, należy złożyć do sądu okręgowego.
Właściwym miejscowo będzie zaś ten, w którego okręgu małżonkowie zamieszkiwali ostatnio wspólnie, pod warunkiem że przynajmniej jeden z małżonków nadal zamieszkuje w tym okręgu. Jeżeli zaś oboje małżonkowie przeprowadzili się już poza okręg, w którym mieli ostatnie wspólne miejsce zamieszkania, pozew o rozwód należy skierować do sądu okręgowego, w którym mieszka obecnie pozwany, a gdy pozwany nie ma miejsca zamieszkania w Polsce – do sądu okręgowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania powoda.
