Kto odpowiada za zaległości podatkowe w rodzinnej firmie

W takiej sytuacji może się okazać, że poniosą odpowiedzialność za ewentualne zaległości podatkowe. Aby jednak było to możliwe, muszą być spełnione warunki określone w art. 111 ordynacji podatkowej.

Zgodnie z tym przepisem członek rodziny przedsiębiorcy odpowie całym swoim majątkiem solidarnie z nim za te zaległości, które wynikają z działalności gospodarczej i które powstały w okresie, w którym stale współdziałał z nim w jej wykonywaniu. Konieczne jest również, aby osiągał korzyści z działalności gospodarczej prowadzonej przez przedsiębiorcę.

Jeśli fiskus nie wykaże choćby jednej z przesłanek odpowiedzialności wymienionej w art. 111, nie będzie mógł nią obciążyć członka rodziny podatnika.

Wydając zatem decyzję o odpowiedzialności, organ podatkowy powinien udowodnić, że członek rodziny stale współdziałał z podatnikiem przy wykonywaniu działalności gospodarczej, osiągał z tego korzyści majątkowe i zachodziły związki przyczynowo-skutkowe pomiędzy tymi zjawiskami.

Konieczne będzie też ustalenie wysokości korzyści, jaką członek rodziny osiągał z majątku podatnika. A to w praktyce może się okazać najtrudniejsze, zwłaszcza gdy uzyskiwał korzyści inne niż w pieniądzu.

Dzieci, małżonek i konkubent

Ordynacja podatkowa mówi, że organ podatkowy może zażądać zapłaty od zstępnych (dzieci), wstępnych (rodzice), rodzeństwa (brata, siostry), małżonków zstępnych (zięciów, synowych), osób pozostających w stosunku przysposobienia oraz pozostających z podatnikiem w faktycznym pożyciu (konkubenta, konkubiny).

Na takich samych zasadach jak wymienione osoby odpowiedzialność poniosą również małżonkowie, którzy zawarli umowę o ograniczeniu lub wyłączeniu wspólności majątkowej, których wspólność majątkowa została zniesiona przez sąd, oraz małżonkowie pozostający w separacji.

Warto pamiętać, że katalog osób trzecich ponoszących odpowiedzialność z tytułu cudzych zaległości podatkowych ma charakter zamknięty. A to oznacza, że nikt inny, poza osobami wymienionymi w art. 111 ordynacji podatkowej, nie będzie odpowiadał z przedsiębiorcą za zaległości podatkowe wynikające z prowadzonej przez niego działalności. Przypomniał o tym WSA w Gliwicach w wyroku z 27 sierpnia 2007 r. (I SA/Gl 554/07).

Alimenty uchronią

Odpowiadać nie będą natomiast – i to mimo stałego współdziałania z podatnikiem w wykonywaniu działalności gospodarczej – osoby, wobec których na podatniku ciążył obowiązek alimentacyjny (w zakresie wynikającym z tego obowiązku). Z kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wynika, że obowiązek alimentacyjny (czyli dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.

Zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego. Jak wygląda to w praktyce? Organ podatkowy będzie musiał w trakcie prowadzone-

go postępowania ustalić rozmiar obowiązku alimentacyjnego przedsiębiorcy wobec członka rodziny, którego odpowiedzialność wchodzi w grę. Pozwoli to ustalić, czy osiągnięte przez członka rodziny korzyści nie wykraczały poza obowiązek alimentacyjny, a jeśli tak – to w jakim zakresie.

Przykład

Andrzej Andrzejewski prowadzi niewielką firmę. Jego córka, która nigdzie nie pracuje i nie ma prawa do zasiłku dla bezrobotnych, pomaga mu regularnie w prowadzonej działalności. W zamian ojciec zapewnia jej utrzymanie.

W tej sytuacji co prawda spełnione są przesłanki pozwalające mówić o odpowiedzialności członka rodziny za zobowiązania podatkowe, bo córka stale współdziała z panem Andrzejem w prowadzonej działalności i osiąga z tego korzyści. Jednak podatnik na mocy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego obowiązany jest do świadczeń alimentacyjnych wobec dziecka, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie.

Obowiązek ten obciążałby go także wtedy, gdyby córka nie pomagała mu w firmie. Fiskus nie będzie zatem mógł orzec o jej odpowiedzialności.

Przykład

Podatnik prowadzi sklep. Pomaga mu syn, który dodatkowo pracuje jeszcze w firmie transportowej. Z dodatkowej pracy jest w stanie utrzymać się samodzielnie. W tej sytuacji organy podatkowe będą mogły orzec o jego odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe ojca powstałe w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą.

Musi być korzyść

Odpowiedzialność członka rodziny jest ograniczona przede wszystkim wysokością korzyści, jakie przypadły mu w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej razem z podatnikiem. Korzyścią będą wszelkie przysporzenia majątkowe (choć nie zawsze będą one miały wymiar pieniężny).

Odpowiedzialność członka rodziny nie obejmuje natomiast niedobranych należności związanych z funkcją płatnika lub inkasenta (z wyjątkiem przypadków, gdy dotyczy to niedobranych należności od członka rodziny).

Nie każda zaległość tak samo

Aby w grę mogła wchodzić odpowiedzialność członków rodziny, zaległości podatkowe muszą być związane z działalnością gospodarczą podatnika.

Zdaniem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim „mogą one dotyczyć przede wszystkim podatków pośrednich, ale również podatku dochodowego od osób fizycznych (w części dotyczącego opodatkowania dochodu z działalności gospodarczej) czy też podatku od nieruchomości uiszczanego od gruntów, budynków, budowli związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej" (wyrok z 26 maja 2010 r., I SA/Go 186/10).

Konieczne jest też „stałe współdziałanie pozostające w związku przyczynowym i czasowym, współkierowanie z podatnikiem w wykonywaniu przez niego działalności gospodarczej".