Kierownicy bez konkursu – ale śluby ważne

Artykuł redaktora Michała Kosiarskiego z 21 lipca br. „Urzędnicy bez konkursu – śluby nieważne” może wywoływać niepokój wśród wielu młodych małżeństw, Stowarzyszenie Urzędników Stanu Cywilnego RP więc wyjaśnia:

1. Uważaliśmy i nadal jesteśmy przekonani, że uchybienia związane z powołaniem przez radę gminy kierownika USC bez przeprowadzenia otwartego naboru, których następstwem jest decyzja wojewody lub wyrok sądu administracyjnego unieważniający uchwałę rady o powołaniu kierownika USC, nie mają żadnego bezpośredniego wpływu na podjęte czynności prawne i przyjęte oświadczenia woli (małżeństwo cywilne, uznanie dziecka i inne), sporządzone i podpisane akty urodzenia, małżeństwa i zgonu oraz wydane decyzje administracyjne.

2. Dziwi, że nie tylko redaktorzy, ale i prawnicy zabierający głos w tych sprawach podawali i podają informacje, że śluby udzielone przez tych kierowników są nieważne albo że młodzi mogą występować do sądu o unieważnienie małżeństwa. Otóż wszystkie te małżeństwa są ważne! Unieważnienie małżeństwa może nastąpić tylko z przyczyn wymienionych w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Wśród przyczyn nie ma nieuprawnionego kierownika USC. A więc żaden sąd cywilny czy administracyjny nie może unieważnić małżeństwa z powodu udzielenia go przez nieuprawnionego kierownika. Art. 2. k.r.o. przewiduje natomiast możliwość uznania małżeństwa za nieistniejące przez sąd, jeżeli nie są zachowane przesłanki wymienione w art. 1 § 1 k.r.o. i został sporządzony akt małżeństwa. Jedną z tych przesłanek jest obecność kierownika USC przy składaniu oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński.

3. Czy sądy bezkrytycznie i bez zastanowienia przyjmowałyby, że skoro unieważniono uchwałę rady gminy o powołaniu kierownika USC, to udzielone przez niego śluby były udzielone przez osobę, która nie była kierownikiem USC? Uważamy, że gdyby sprawa trafiła do Sądu Najwyższego, uznałby on, że ślubu udzielił kierownik USC. Nikt z piszących nie wyjaśnił, jak wielkie – negatywne – skutki powoduje wyrok uznający małżeństwo za nieistniejące. Otóż wyrok uznający małżeństwo za nieistniejące powoduje taki stan prawny, jakby małżeństwa nie było w ogóle, nawet gdyby trwało ono pięć lat, małżonkowie wracają do stanu cywilnego jak przed zawarciem małżeństwa, dzieci stają się dziećmi pozamałżeńskimi.

4. Unieważnienie decyzji, na podstawie której dokonano zmian w akcie stanu cywilnego, nie ma żadnego wpływu na treść aktu. Treść aktu sprostowanego lub uzupełnionego na podstawie unieważnionej decyzji może zmienić tylko sąd. Unieważnienie całego aktu z powodu podpisania go przez takiego kierownika może nastąpić tylko przez sąd cywilny, który równocześnie musi ustalić treść nowego aktu. Na podstawie prawomocnego postanowienia sądu USC sporządzi nowy akt. Z aktów wydano odpisy zupełne i skrócone, które były podstawą dokonania innych czynności. A co zrobić np. po unieważnieniu decyzji o zmianie nazwiska, gdy osoba dostała nowy dowód osobisty, paszport i wyjechała za granicę? Przedstawione realia i skutki związane z uznaniem małżeństwa za nieistniejące, uznaniem decyzji za nieważną powinny skłaniać wszystkich do większej staranności w informowaniu opinii publicznej. W interesie państwa i obywateli jest, by ustawa sanująca wszystkie czynności prawne i decyzje podjęte przez kierowników USC powołanych przez rady gmin bez przeprowadzenia konkursu była uchwalona jak najszybciej. Stowarzyszenie w pełni popiera działania MSWiA.

Henryk Chwyć, przewodniczący Komisji Prawnej Stowarzyszenia USC RP

Trudno się zgodzić z zarzutami Stowarzyszenia USC RP. Krótko odniosę się do każdego punktu:

1. „Rz” nigdy nie twierdziła, że uchybienia w powołaniu kierowników USC i ich zastępców miały bezpośredni wpływ na podjęte czynności prawne i przyjęte oświadczenia woli (w tym małżeństwa cywilne), sporządzone i podpisane akty urodzenia, małżeństwa i zgonu oraz wydane decyzje administracyjne. Wręcz przeciwnie – w tekście wyraźnie podkreślam, że nie ma „hurtowej” nieważności, a zainteresowani mogą indywidualnie kwestionować te czynności na drodze administracyjnej albo sądowej. To samo wynika z wypowiedzi eksperta dr. Krzysztofa Wąsowskiego. Także w tekście Katarzyny Pawlak „Niewłaściwy podpis może unieważnić małżeństwo” z 12 października 2007 r. prof. Michał Kulesza twierdzi podobnie. Takie argumenty przedstawia też MSWiA w uzasadnieniu nowelizacji.

2. Przepisy pozwalają podważyć małżeństwo i taką możliwość opisałem. Co istotne, z wnioskiem takim mogą wystąpić nie tylko małżonkowie, ale także inne osoby mające w tym interes prawny (konkubenci, spadkobiercy, rodzina itp.). Rozumiem irytację SUSC RP tekstami, które sugerują, że trzeba np. wszystkie te pechowe śluby bezwzględnie powtarzać, ale pretensje te trzeba kierować do redakcji je publikujących, a nie do „Rz”.

3. Skutki uznania małżeństwa za nieistniejące wyjaśnialiśmy w tekście „Niewłaściwy podpis może unieważnić małżeństwo”. Henryk Chwyć podkreśla, że Sąd Najwyższy uznałby, iż ślubu udzielił kierownik USC, mimo że unieważniono uchwałę rady gminy o jego powołaniu. Trudno oceniać, jaki byłby werdykt SN. Moim zdaniem sędziowie nie mogliby jednak przejść do porządku dziennego nad kwestią niezgodności z prawem powołania kierownika USC.

4. Henryk Chwyć się cieszy, że MSWiA przygotowało nowelizację przepisów. Szkopuł w tym, że może ona budzić wątpliwości, czy jest zgodna z konstytucją. Prawo nie powinno bowiem działać wstecz, co potwierdza bogate orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego.