Jak wygląda procedura dostarczania osób poszukiwanych przez MTK. Wyjaśniamy

Uchwała Rady Ministrów stoi niżej w hierarchii źródeł prawa niż ratyfikowana umowa międzynarodowa. A to oznacza, że gdyby Beniamin Netanjahu pojawił się jednak w Polsce, to Adam Bodnar byłby zobowiązany do wszczęcia procedury przekazania go do Hagi.

Publikacja: 10.01.2025 18:27

Beniamin Netanjahu

A jeśli Beniamin Netanjahu pojawi się w Polsce? Kto i jak wykonuje nakaz Międzynarodowego Trybunału Karnego?

Foto: AFP

Piotr Szymaniak

Procedura dostarczenia osoby, co do której Międzynarodowy Trybunał Karny wydał nakaz aresztowania, zbliżona jest raczej do ekstradycji, niż np. wykonania Europejskiego Nakazu Aresztowania.

- Statut Rzymski, jako umowa międzynarodowa ratyfikowana przez parlament, zgodnie z konstytucją jest stosowany bezpośrednio. Na jego mocy Polska jest zobowiązana do współpracy i wykonywania wniosków o dostarczenie osób do Trybunału. Taki wniosek MTK kieruje do centralnych organów państwa i procedurę wszczyna minister sprawiedliwości – tłumaczy prof. Hanna Kuczyńska z Instytutu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk.

Czytaj więcej

Prawo na świecie

Gwarancje dla premiera Netanjahu? „Naruszałyby Statut Rzymski”

Niewykonanie obowiązku aresztowania osoby objętej nakazem aresztowania MTK, choć jest teoretyczni...

Czy sąd może odmówić przekazania ściganego do Hagi?

Sposób wykonania tej procedury określony został w rozdziale 66e kodeksu postępowania karnego. Minister sprawiedliwości przesyła taki wniosek do właściwej prokuratury, która następnie zobowiązuje policję do zatrzymania i doprowadzenia osoby ściganej, przesłuchuje ją, a następnie przesyła sprawę do sądu.

– To sąd decyduje, czy dostarczenie danej osoby do MTK jest dopuszczalne, natomiast później przekazuje akta sprawy ministrowi, który decyduje, czy nastąpi dostarczenie takiej osoby. Gdyby zatem osoba poszukiwana przez MTK przyleciała do Polski np. na lotnisko w podkrakowskich Balicach, to właściwym do decydowania o dopuszczalności wydania jej do Hagi byłby Sąd Okręgowy w Krakowie. Możliwości odmowy dostarczenia są bardzo ograniczone i wynikają ze Statutu Rzymskiego, a nie z prawa polskiego – wyjaśnia prof. Kuczyńska.

Czytaj więcej

Beniamin Netanjahu podczas wizyty w Oświęcimiu w 2013 roku

Komentarze

Dlaczego sprawą Netanjahu zaszkodziliśmy sobie na dekady?

Zignorowanie przez Polskę decyzji Międzynarodowego Trybunały Karnego w sprawie premiera Izraela B...

Jej zdaniem podstawą do odmowy nie jest nawet immunitet, jaki przysługuje państwowym przywódcom. – Wprawdzie immunitety obowiązują w stosunkach między państwami, ale nie w stosunkach z Trybunałem, ponieważ państwo wykonując nakaz aresztowania działa w imieniu MTK, a nie swoim. A w postępowaniach karnych dotyczących popełnienia zbrodni międzynarodowych przed MTK, immunitety nie chronią przed pociągnięciem do odpowiedzialności. Co prawda niektóre państwa afrykańskie, które nie wykonywały w przeszłości nakazu aresztowania będąc do tego zobowiązanymi, powoływały się właśnie na przeszkodę w postaci chroniącego taką osobę immunitetu, ale za każdym taka praktyka spotykała się ze sprzeciwem MTK – tłumaczy prof. Kuczyńska.

Czytaj więcej

Prawo na świecie

Nietykalność dla premiera Izraela w Polsce. Jest odpowiedź MTK

Międzynarodowy Trybunał Karny odniósł się do deklaracji polskiego rządu, że zapewni wolny i bezpi...

Sąd może odmówić dostarczenia osoby ściganej przez Trybunał tylko, gdyby jego żądanie było sprzeczne z zasadami porządku prawnego RP. Jak to rozumieć? Jak tłumaczy prof. Kuczyńska, chodzi o sprzeczność z podstawowymi zasadami konstytucyjnymi, zasadami podstawowymi dla danego porządku prawnego - choć nigdzie nie zostało to zdefiniowane.

– Można interpretować to sformułowanie jako klauzulę porządku publicznego, którą państwo może powołać, odmawiając pomocy prawnej w stosunkach z innym państwem, ale nie ma żadnego precedensu. Sąd powinien wówczas przekazać akta sprawy ministrowi sprawiedliwości i ten powinien obowiązkowo skonsultować się z MTK – wyjaśnia prawniczka.

Innymi słowy państwo musi spróbować wykonać wniosek MTK i dopiero jeśli dojdzie do wniosku, że w dalszym ciągu jest to niedopuszczalne, i na mocy ustawy pomoc prawna nie może zostać udzielona pod żadnym warunkiem, możliwa jest odmowa wykonania wniosku.

Co ciekawe, jak zauważa ekspertka, MTK w przypadku premiera Izraela nie zwrócił się o wydanie tzw. czerwonej noty przez Interpol, co wyklucza hipotetyczną możliwość podjęcia działań przez prokuraturę bez pośrednictwa ministra sprawiedliwości.

Palestyńczycy z polskim paszportem mogą się domagać ścigania za zbrodnie przed polskimi sądami. Na jaki efekt mogą liczyć?

Jak jednak zauważa prof. Kuczyńska, rząd nie sprawuje kontroli totalnej nad wymiarem sprawiedliwości w Polsce. Gdyby więc np. pokrzywdzeni złożyli do prokuratury zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa przez najwyższych funkcjonariuszy państwa Izrael, a prokurator wszczął postępowanie, to wówczas istniałaby podstawa do prowadzenia postępowania karnego krajowego, w ramach którego prokurator mógłby wystąpić do policji o zatrzymanie i doprowadzenie podejrzanych funkcjonariuszy, jednak już nie Beniamina Netanjahu, którego w tym przypadku chroni już immunitet.

– Na terenach palestyńskich mieszkają osoby z podwójnym obywatelstwem, także z polskim paszportem, a polskie sądy mają jurysdykcję w stosunku do przestępstw popełnionych przeciwko pokrzywdzonym obywatelom polskim – zaznacza prof. Kuczyńska przypominając, że jedno z takich postępowań, w sprawie zabójstwa pracownika organizacji humanitarnej Damiana Sobola, prowadzi prokuratora w Przemyślu, choć dotyczy ono zabójstwa a nie popełniania zbrodni wojennej. Możliwe jest także wszczęcie postępowania na zasadzie jurysdykcji uniwersalnej.

Ratyfikowana umowa międzynarodowa jest wyżej w hierarchii źródeł prawa, niż uchwała rządu

– Niemniej jednak choć uchwała Rady Ministrów wiąże jej członków, w tym ministra sprawiedliwości, to ratyfikowana umowa międzynarodowa jest wyżej w hierarchii źródeł prawa, więc nadal prawo międzynarodowe wiąże polskie organy. Więc gdyby okazało się, że premier Izraela znajdzie się na terytorium RP, to minister sprawiedliwości będzie zobowiązany do wszczęcia procedury zmierzającej do dostarczenia go do Trybunału w Hadze – nie ma wątpliwości ekspertka.

Czytaj więcej