Pracownik pomoże wykryć nadużycia

Jak wyliczają audytorzy Ernst & Young, osiem na dziesięć postępowań wyjaśniających, jakie prowadzą w spółkach, jest efektem informacji sygnalistów, czyli osób, które w dobrej wierze ujawniają nieprawidłowości lub nieetyczne zachowania w miejscu pracy lub środowisku zawodowym.

Co więcej, niemal wszystkie zgłoszenia zostają potwierdzone. – W naszym kraju system sygnalizowania ma już co najmniej kilkaset firm – ocenia Mariusz Witalis, kierownik zespołu zarządzania ryzykiem nadużyć w Ernst & Young.

Bohater czy kapuś

Znaczenie sygnalistów (z angielska whistleblowers) doceniają od lat w USA. W ubiegłym roku amerykańska Komisja Papierów Wartościowych i Giełd (SEC) przyznała rekordową nagrodę 14 mln dolarów anonimowemu sygnaliście za ujawnienie nadużyć w firmie, w której pracował. Jednak – poza USA i Wielką Brytanią – większość sygnalistów nie może liczyć na nagrody ani nawet na ochronę przed utratą pracy czy szykanami.

Polskie przepisy w ogóle nie pomagają sygnalistom, a społeczeństwo często napiętnuje „kapusia". – Krąży anegdotka, że w rejonie jednego z zakładów energetycznych mieszkańcy, którzy zgłosili kradzież prądu, w nagrodę dostali kurtki z logo ZE. Jednak chodząc w tych kurtkach, nie czuli się bezpiecznie – opowiada Mariusz Witalis.

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej w ubiegłym roku zadeklarowało powołanie specjalnej komisji, która zajmie się problemem ochrony sygnalistów. Jednak na deklaracjach na razie się skończyło.

Anonimowy telefon

Mimo problemów z postrzeganiem sygnalistów tzw. whistleblowing zyskuje w Polsce na popularności. To głównie zasługa spółek córek międzynarodowych korporacji. Takie firmy, jak Merck, Sanofi, Pepsico, MillwardBrown itd., tworzą dla swych pracowników specjalne kanały raportowania o nieprawidłowościach.

Gdy przed trzema laty całość udziałów w T-Mobile Polska (wtedy jeszcze PTC) przeszła w ręce Deutsche Telekom, firma dostosowała swoje procedury do globalnych wymagań koncernu, wśród których był anonimowy system zgłoszeń o nieprawidłowościach. – Uruchomiliśmy obsługiwany przez zewnętrzny podmiot serwis, za pomocą którego każdy, również nie będąc pracownikiem firmy, może zgłosić domniemany przypadek nadużycia – wyjaśnia Marcin Gomoła, dyrektor departamentu zarządzania zgodnością w T-Mobile Polska.

Już od ok. siedmiu lat działa Biuro Obsługi Pracowników w spółce Jeronimo Martins Polska (JMP), do której należy największa w kraju sieć sklepów, Biedronka. Biuro, gdzie można zgłaszać anonimowo wszelkie nieprawidłowości, uruchomiono w 2007 r., po aferze związanej z wyzyskiem pracowników Biedronki. W pierwszym roku działalności wpłynęło tam ok. 350 zgłoszeń, w ubiegłym zaś aż 3,5 tysiąca. Według danych firmy większość zgłoszeń dotyczyła spraw związanych z organizacją pracy, takich jak urlopy, pakiety socjalne itp. Ok. 300 poruszło kwestie sporne i nieprawidłowości.

– Wszystkie zgłoszenia wyjaśniamy. W pojedynczych przypadkach, gdzie potwierdzają się naruszenia zasad, wyciągamy stosowne konsekwencje służbowe – zapewnia Anna Papka z JMP.

W Grupie PKP system informowania o nieprawidłowościach wprowadzono w ubiegłym roku, a zgłoszenia przyjmują specjalnie powołani rzecznicy etyki. Tomasz Kruk, dyrektor zarządzający ds. audytu Grupy PKP, wylicza, że dzięki temu wykryto i wyeliminowano już kilka przypadków nieprawidłowości i nieetycznych zachowań.

Informacje o takich przypadkach zaczynają też wpływać do niedawno otworzonego Ogólnopolskiego Centrum Interwencyjnego, które ma być odpowiednikiem sprawdzonego na świecie mechanizmu Whistleblowing Line – czyli gorącej linii dla sygnalistów. (Ci często chętniej zgłaszają swe obserwacje do zewnętrznej organizacji).