„Dziś uważamy za oczywiste, że wojna to coś, co zdarza się w biednych, zacofanych krajach" – pisze Steven Pinker w książce „Lepsze anioły naszej natury: schyłek przemocy w dziejach i jego powody". Sławny profesor psychologii z Harvardu tworzy teorię tzw. długiego pokoju. Jest to wedle niego okres od końca II wojny, podczas którego „zanikły dwie kategorie wojny: wojna imperialna w celu zdobycia kolonii oraz wojna kolonialna służąca ich utrzymaniu". Owszem, tu i ówdzie zdarzają się pomniejsze konflikty – supermocarstwa wysługiwały się niekiedy swoimi sojusznikami – ale te epizody nie umniejszają entuzjazmu, z którym Pinker opowiada o pokoju, jaki nam zapanował.

Chroniczny stan wojny jest jego zdaniem możliwy tylko w zacofanych rejonach świata. Nie ma nic nieuniknionego w tym procesie, wielkie wojny mogą wybuchnąć nawet bezpośrednio między mocarstwami. Ale zaszła dlań fundamentalna zmiana w sposobie prowadzenia ludzkich spraw. „Długi pokój świadczy o zaistniałej przemianie i pozwala spojrzeć w przyszłość, na świat, w którym przemoc ustawicznie maleje".

Sceptycznie nastawiony czytelnik mógłby się zastanowić, czy aby upowszechnienie się pokoju w krajach rozwiniętych oraz endemiczne konflikty w bardziej pechowych okolicach jakoś się ze sobą nie łączą. Czy fala przemocy, jaka pustoszyła Azję Płd.-Wsch. po 1945 r., była efektem zacofania tego regionu? A może raczej wynikała z sytuacji, gdy kilkudziesięcioletnie walki kolonialne oraz wojna światowa zniszczyły wyrafinowaną lokalną cywilizację? To prawda, że po II wojnie nastąpiło ponad 40 lat pokoju w Ameryce Płn. i Europie – chociaż dla wschodniej połowy kontynentu był to pokój podparty sowieckim bagnetem. Ale nie było wcale pokoju między mocarstwami, które wyszły z globalnego starcia jako rywale.

Bogate społeczeństwa nie tylko eksportowały swoje odpady i brudną produkcję do krajów rozwijających się, ale również swoje konflikty. Przez cały czas były ze sobą w stanie wojny, nie tylko w Indochinach – także na Bliskim Wschodzie, w Afryce i Ameryce Łacińskiej. Wojna koreańska, inwazja Tybetu, brytyjska walka z powstańcami malajskimi i kenijskimi, francusko-angielska operacja w Suezie, wojna domowa w Angoli, Kongu, Gwatemali, wojna sześciodniowa, sowiecka inwazja na Węgry i Czechosłowację, wojna iracko-irańska i sowiecko-afgańska – oto tylko niektóre z konfliktów zbrojnych, dzięki którym wielkie mocarstwa toczyły ze sobą bitwy, unikając wojny wprost ze sobą. Kiedy wraz z końcem zimnej wojny zniknął ZSRR, nie nastał wcale kres wojen. Trwały dalej – na Bałkanach, nad Zatoką Perską, w Czeczenii, Iraku, Afganistanie, Kaszmirze. Wzięte razem tworzą kolosalną ilość przemocy. Pinker uznaje je za marginalne fakty, prawie niewarte wzmianki. Istotne dla niego jest rozprzestrzenienie się pokoju w krajach rozwiniętych, zwiastujące bezprecedensową transformację ludzkiego bytowania.