Na naszych oczach pogłębia się podział na zamożną północ Europy i biedniejące, przeżywające kłopoty gospodarcze, południe. Tymczasem od zarania dziejów aż po XVII wiek było odwrotnie. To południe kontynentu było zamożne, przemysłowe, bardziej zaawansowane cywilizacyjnie i kulturowo. To stąd na północ płynęły kapitały. Jak to się stało, że południe straciło swój prymat?

Niewolnicy i bursztyn

Północ była dzika, wroga, nieznana. Grecy opisywali ją jako ojczyznę ludożerców, Kynocefalów czy Amazonek. Ludzie stamtąd przybywali na południe niemal wyłącznie jako niewolnicy lub żołnierze najemni, by służyć w rzymskich legionach. Z tej barbarii kupcy znad Morza Śródziemnego mogli co najwyżej przywieźć bursztyn czy skóry.

Tego układu sił nie zmieniły wieki wczesnego średniowiecza. „Różnice między Północą i Południem pozostały nadal znaczne. Zaludnienie kraju, jego urbanizacja, nasycenie kościołami i klasztorami, a więc środkami warunkującymi także stan życia intelektualnego, poziom rolnictwa, zasoby skarbów – wszystko to wskazywało na przewagę krajów Południa. Więcej nawet: w basenie Morza Śródziemnego te zjawiska miały miejsce także w miniskali. Południowa Italia miała szersze kontakty niż północna. Półwysep Bałkański też wykazywał podobne podziały. Nowa, północna Europa powstała w wyniku przemian VIII – X wieku, stała się młodszą siostrą południowej, starszej części kontynentu" – pisał mediewista Henryk Samsonowicz w książce „Północ – Południe".

Jeśli oceniać zamożność regionów po gęstości zaludnienia, w X – XII wieku do poziomu północnych i środkowych Włoch zbliżają się jedynie tereny położone w dolinie Renu. Kupcy z północy i Południa spotykali się wówczas na słynnych jarmarkach szampańskich.