Chylak: Skutki fikcji prawnej doręczenia

Na podstawie spraw, które wpływają do Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, można dostrzec, że problematycznym zagadnieniem nie tylko dla organów administracji publicznej, ale i dla sądów administracyjnych, jest kwestia dopuszczalności wznowienia postępowania administracyjnego – w którym strony zawiadamiane są o rozstrzygnięciach przez obwieszczenie, tj. w trybie art. 49 kodeksu postępowania administracyjnego (k.p.a.) – jeżeli strona bez własnej winy nie brała udziału w postępowaniu.

Ważne terminy

Strona, która bez własnej winy nie brała udziału w postępowaniu, od dnia, w którym się dowiedziała o decyzji, ma jeden miesiąc na złożenie podania o wznowienie postępowania. Strony mogą być zawiadamiane o decyzjach organów administracji publicznej nie tylko przez ich doręczenie, ale przez obwieszczenie lub w inny zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości sposób publicznego ogłaszania, pod warunkiem że przepis szczególny tak stanowi. W tych przypadkach zawiadomienie bądź doręczenie uważa się za dokonane po upływie 14 dni od dnia publicznego ogłoszenia.

Wątpliwość, jaka się pojawiła w orzecznictwie, sprowadza się do odpowiedzi na pytanie, czy moment doręczenia decyzji ogłaszanej w trybie art. 49 k.p.a. należy automatycznie uznać za moment powzięcia przez stronę wiadomości o jej wydaniu. Jednolite w tej kwestii orzecznictwo NSA słusznie za niezasadne uznaje utożsamienie daty doręczenia decyzji, ustalonej w trybie art. 49 k.p.a., z dniem dowiedzenia się przez stronę niebiorącą udziału w postępowaniu bez własnej winy o tej decyzji.

Sformułowanie art. 49 k.p.a. „zawiadomienie bądź doręczenie uważa się za dokonane (...)" nakazuje przyjąć, że mamy do czynienia z fikcją prawną samego faktu doręczenia, co nie implikuje kolejnej fikcji, że każdy, komu przysługiwał status strony, wiedział o toczącym się postępowaniu. Fikcja prawna różni się od domniemania elementem kontrfaktyczności (nakazuje uznanie wystąpienia jakiegoś faktu prawnego, który nie miał miejsca). W tym przypadku fikcja prawna każe jedynie przyjąć, że doręczenie następuje po upływie 14 dni od dnia publicznego ogłoszenia.

Od chwili doręczenia zaczynają biec terminy procesowe. W żadnym razie brzmienie art. 49 k.p.a. nie daje podstaw do przyjęcia fikcji, że data doręczenia decyzji jest tożsama z dniem dowiedzenia się przez stronę niebiorącą udziału w postępowaniu bez własnej winy o tej decyzji. Jeżeli strona nie wiedziała o toczącym się postępowaniu, to doręczenie decyzji w trybie art. 49 k.p.a. nie mogło w stosunku do niej skutecznie nastąpić. Nie ma żadnych podstaw do różnicowania sytuacji procesowej stron postępowania administracyjnego w zależności od formy doręczenia.

Może usprawnić

Rozwiązanie przyjęte w art. 49 k.p.a. umożliwia sprawne prowadzenie postępowań masowych, w których występuje duża liczba stron. Takimi postępowaniami są np. postępowania dotyczące historycznych układów urbanistycznych i ruralistycznych, historycznych zespołów budowlanych oraz terenów, na których znajduje się znaczna ilość zabytków archeologicznych (art. 94 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami), postępowania w sprawie wydania decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego.

Art. 49 k.p.a. ma też zastosowanie w postępowaniu w przedmiocie wywłaszczania nieruchomości o nieuregulowanym stanie prawnym (przez nieruchomość o nieuregulowanym stanie prawnym rozumie się nieruchomość, dla której ze względu na brak księgi wieczystej, zbioru dokumentów albo innych dokumentów nie można ustalić osób, którym do nieruchomości przysługują prawa rzeczowe). W przypadku nieruchomości o nieuregulowanym stanie prawnym informację o zamiarze wywłaszczenia podaje się do publicznej wiadomości. Jeżeli w terminie dwóch miesięcy od dnia publicznego ogłoszenia nie zgłoszą się osoby, które wykażą, że przysługują im prawa rzeczowe do nieruchomości, można wszcząć postępowanie wywłaszczeniowe, a następnie wydać decyzję o nabyciu własności nieruchomości przez Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego, która podlega ogłoszeniu przez obwieszczenie (samo odszkodowanie za wywłaszczoną nieruchomość składa do depozytu sądowego na dziesięć lat).

Uznanie, że moment doręczenia decyzji w trybie art. 49 k.p.a. nie jest tożsamy z dowiedzeniem się przez wnoszącego podanie o wznowienie o decyzji i jej treści pociąga za sobą konieczność ustalenia, kiedy wnioskodawca dowiedział się o decyzji, i od tej daty należy liczyć miesięczny termin na złożenie podania.

Bieg tego terminu rozpoczyna się w dacie powzięcia przez stronę wiadomości o samym istnieniu decyzji, niezależnie od źródła, z którego pochodzi informacja (w orzecznictwie istnieje też pogląd alternatywny mówiący o tym, że bieg terminu rozpoczyna się w dacie, w której strona uzyskała informacje pozwalające zidentyfikować decyzję, której jej nie doręczono, w stopniu pozwalającym na sformułowanie żądania wznowienia postępowania).

Autor jest prawnikiem Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka

Publicystyka

Pozostało 91% artykułu