Tomczak: Gdy organ podatkowy nie chce wznowienia postępowania

Postępowanie w sprawie wznowienia składa się zasadniczo z trzech faz: badanie formalne wniosku (termin, wymagania stawiane pismom procesowym), badanie czy istnieją przesłanki wznowienia oraz rozstrzygnięcie sprawy, co do istoty. Organ prowadzący to postępowanie nie ma kompetencji do powtórnego rozpatrzenia sprawy merytorycznie, zaś istotą rozstrzygnięcia postępowania wznowieniowego jest - co do zasady - wyłącznie wpływ przesłanek wznowienia na wynik sprawy.

Może zdarzyć się jednak, że organ do którego wniesiono żądanie, pozostawi podanie bez rozpatrzenia, odmówi wznowienia postępowania lub wyda decyzję rozstrzygającą, co do istoty sprawy, niekorzystną dla wnoszącego to żądanie.

Właściwość rzeczowa organów

Organem właściwym w sprawie wznowienia postępowania, do którego należy złożyć wniosek, jest organ, który wydał decyzję w ostatniej instancji (art. 244 § 1 Ordynacji podatkowej).

Jeśli decyzja organu I instancji nie była zaskarżona (zyskała przymiot ostateczności), to właściwym będzie ten właśnie organ, np. naczelnik urzędu skarbowego.

W przypadku zaś decyzji ostatecznych utrzymujących w mocy decyzję organu pierwszej instancji, właściwym będzie organ odwoławczy; najczęściej dyrektor izby skarbowej.

Określona wyżej właściwość organów dotyczy zarówno kompetencji do wydania postanowienia o wznowieniu postępowania, decyzji o odmowie wznowienia postępowanie, jak i decyzji (niekorzystnej lub korzystnej) kończącej wznowione postępowanie (rozstrzygającej sprawę co do istoty).

Jedynie w przypadku gdy przyczyną wznowienia postępowania jest działanie organu, który wydał decyzję ostateczną, właściwym do wznowienia postępowania będzie organ wyższego stopnia (art. 244 § 2 op). Przepis ten nie może mieć jednak zastosowania w omawianej sprawie, bowiem wydanie wyroku TK jest przyczyną wznowienia niezależną od organu, który wydał decyzje ostateczną.

W przypadku odwołań od decyzji wydanych w związku ze wznowieniem postępowania (odmowa wznowienia oraz rozstrzygnięcie wznowienia, co do istoty), stosuje się zasady ogólne określone w Rozdziale 15 Ordynacji podatkowej – Odwołania.

Uwaga!

Decyzji wydanych w związku ze wznowieniem postępowania nie należy mylić z decyzjami ostatecznymi będącymi przedmiotem wznowienia.

W szczególności, w przypadku decyzji związanych ze wznowieniem postępowania wydanych w I instancji przez naczelnika urzędu skarbowego, organem właściwym do rozpatrzenia odwołania będzie organ wyższego stopnia - dyrektor izby skarbowej (art. 220 § 2 op), zaś w przypadku decyzji wydanej w pierwszej instancji przez dyrektora izby skarbowej – ten sam organ (art. 221 op).

Uchybienie terminowi do złożenia wniosku

Art. 241 § 2 pkt 2 Ordynacji podatkowej przewiduje miesięczny termin do wniesienia żądania wznowienia postępowania, liczony od dnia wejścia w życie wyroku TK (wyrok ten w części dotyczącej art. 20 ust. 3 updof wejdzie w życie z dniem opublikowania wyroku w Dz. U.).

Zgodnie z art. 12 § 3 Ordynacji terminy określone w miesiącach kończą się z upływem tego dnia w ostatnim miesiącu, który odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było - w ostatnim dniu tego miesiąca. Jeśli zatem przykładowo wyrok zostanie opublikowany 31 sierpnia, to ostatnim dniem do złożenia żądania wznowienia postępowania będzie 30 września, gdyby opublikowano go 31 stycznia, to termin upływa 28 (29) lutego, itp.

Termin ten ulegnie przedłużeniu do pierwszego dnia roboczego następującego po dniach wolnych od pracy, jeśli przypadał na sobotę lub inny dzień ustawowo wolny od pracy (art. 12 § 5 op).

Jeśli żądanie wznowienia postępowania wniesione zostanie po upływie omawianego terminu, organ odmówi wznowienia uzasadniając swą decyzję tą właśnie okolicznością (art. 243 § 3 op). Nie jest wykluczone, że organ wyda postanowienie o pozostawieniu podania bez rozpatrzenia w trybie art. 169 § 4 Ordynacji. Jednak, niezależnie od oceny prawidłowości tego ostatniego rozstrzygnięcia, forma odmowy nie ma większego znaczenia dla uprawnień podatnika, bowiem zarówno odwołanie od takiej decyzji, jak i zażalenie na postanowienie, nie daje żadnych szans na sukces.

Z punktu widzenia systematyki tego aktu prawnego (Ordynacji), przepis art. 241 § 2 pkt 2 – z uwagi na położenie w Dziale IV Postępowanie podatkowe – jest przepisem o charakterze procesowym, a nie materialnoprawnym. I taki też charakter ma termin do złożenia podania w tej sprawie.

Możliwe jest zatem złożenie wniosku o przywrócenie terminu w trybie art. 162 § 1 Ordynacji, jeśli zainteresowany uprawdopodobni, że uchybienie nastąpiło bez jego winy. Jednak z uwagi na niezwykle rygorystyczne podejście orzecznictwa do tej instytucji, wniosek taki jest praktycznie rzecz biorąc bez szans na powodzenie. Chyba, że miało miejsce zdarzenie nadzwyczajne takie, jak np. klęska żywiołowa, lub wystąpiły inne zupełnie wyjątkowe okoliczności wskutek których nie było możliwe terminowe złożenie wniosku. Okolicznością taką nie będzie z pewnością fakt, że zainteresowany nie czyta Dziennika Ustaw, choroba, itp.

Odmowa wznowienia postępowania

Jeśli stosowny wniosek złożony zostanie w ustawowym terminie, organ wydaje postanowienie o wznowieniu postępowania (art. 243 § 1 op). Natomiast odmowa wznowienia musi mieć charakter decyzji (art. 243 § 3 op).

Przesłanka z art. 240 § 1 pkt 8 Ordynacji jest jednak na tyle oczywista, że odmowa wznowienia jest w tej sytuacji zupełnie nieprawdopodobna. Gdyby pomimo to organ wydał decyzję odmawiającą wznowienia postępowania, to stronie przysługuje odwołanie od tej decyzji na zasadach ogólnych.

Decyzja rozstrzygająca sprawę, co do istoty

Po wydaniu postanowienia o wznowieniu postępowania organ przystępuje do dwóch kolejnych faz procedury: badania istnienia przesłanek wznowienia oraz rozstrzygnięcia istoty sprawy art. 243 § 2 op), zaś wynikiem tego działania mogą być w zasadzie cztery różne rozstrzygnięcia; każde z nich musi mieć formę decyzji.

Może to być decyzja korzystna dla podatnika (art. 245 § 1 pkt 1 op), która nie wymaga już komentarza.

Organ może odmówić uchylenia decyzji dotychczasowej w całości lub w części, jeżeli nie stwierdzi istnienia przesłanek wznowienia (art. 245 § 1 pkt 2 op.). Jednak z powodów przedstawionych wyżej jest to zupełnie nieprawdopodobne.

Organ może także odmówić uchylenia decyzji dotychczasowej w całości lub w części, pomimo istnienia przesłanek wznowienia, jeśli w wyniku uchylenia mogłaby zostać wydana wyłącznie decyzja rozstrzygająca istotę sprawy tak jak decyzja dotychczasowa (art. 245 § 2 pkt 3 lit. a op).

Przepis ten nie może jednak mieć zastosowania w omawianej sprawie, bowiem z uwagi na niekonstytucyjność art. 20 ust. 3 updof, nie może być wydana żadna decyzja rozstrzygająca istotę sprawy, tak jak decyzja dotychczasowa.

I wreszcie organ może odmówić uchylenia decyzji dotychczasowej w całości lub w części, pomimo istnienia przesłanek wznowienia, jeśli wydanie nowej decyzji orzekającej co do istoty sprawy nie mogłoby nastąpić z uwagi na upływ terminów przedawnienia przewidzianych w art. 68 lub art. 70 (art. 245 § 2 pkt 3 lit. b op).

Przepis ten nie powinien mieć również zastosowania, bowiem z chwilą zapłaty lub wyegzekwowania zobowiązania ustał bieg terminu przedawnienia. Jednak wiele zależy w tym przypadku od okoliczności konkretnej sprawy.

W tych dwóch ostatnich przypadkach (art. 245 § 2 pkt 3 lit. a i lit. b op), decyzja odmawiająca uchylenia decyzji zaskarżonej musi zawierać w swym rozstrzygnięciu stwierdzenie istnienia przesłanek wznowienia oraz wskazywać okoliczności uniemożliwiające uchylenie decyzji (art. 245 § 2 op). Decyzja taka daje szanse na wystąpienie z roszczeniem odszkodowawczym na drodze cywilnej.