Czas na Rachmaninowa

Każdego roku w styczniu obchodzony jest Dzień domeny publicznej. W tym świętowano wygaśnięcie autorskich praw majątkowych do utworów napisanych przez twórców, którzy zmarli w 1943 roku.

Publikacja: 22.01.2014 02:00

Aleksandra Sewerynik

Aleksandra Sewerynik

Foto: materiały prasowe, Andrzej Kwedo AKw Andrzej Kwedo

Red

Przejście utworu do domeny publicznej oznacza, że nie jest on już chroniony prawem autorskim i można z niego dowolnie korzystać. Utwór taki staje się częścią powszechnie dostępnego dorobku kultury.

Autorskie prawa majątkowe wygasają co do zasady 70 lat po śmierci autora. Autorskie prawa osobiste nie są natomiast ograniczone w czasie, dlatego zawsze konieczne jest oznaczenie twórcy utworu oraz dbanie, by nie czynić w nim zmian, które naruszałyby jego integralność.

W sferze muzyki w tym roku domena publiczna wzbogaciła się o dorobek wybitnego rosyjskiego pianisty i kompozytora Siergieja Rachmaninowa. W ostatnich zaś latach możliwe stało się swobodne korzystanie z dzieł polskiego pianisty, kompozytora, premiera i ministra spraw zagranicznych II RP Ignacego Jana Paderewskiego, a także z utworów innych wybitnych kompozytorów, takich jak: Maurice Ravel (autor słynnego  „Bolera" ), Karol Szymanowski (napisał wyjątkowo piękne „Pieśni Kurpiowskie") czy amerykański kompozytor i pianista George Gershwin.

W ciągu kilku najbliższych lat do domeny publicznej przejdą dzieła węgierskiego kompozytora Beli Bartoka (w 2016 .) oraz Ryszarda  Straussa (w 2020 r.), którego poemat symfoniczny „Tako rzecze Zaratustra" jest wszystkim doskonale znany jako główny motyw z filmu Stanleya Kubricka  „2001: Odyseja kosmiczna". Prawa do filmów, czyli utworów audiowizualnych, wygasają także po upływie 70 lat, ale termin ten liczy się od śmierci ostatniego z wymienionych w ustawie twórców: głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów oraz kompozytora muzyki skomponowanej do utworu audiowizualnego. Na swobodne korzystanie z samego filmu „2001: Odyseja kosmiczna" trzeba będzie zatem poczekać znacznie dłużej.

Jeżeli utwór ma kilku twórców, to prawa majątkowe wygasają dopiero 70 lat od śmierci ostatniego. W tym kontekście ciekawa jest sytuacja piosenek zespołu The Beatles. Większość  została skomponowana przez duet Lennon/McCartney. Prawa do utworów, których jedynym autorem jest John Lennon, np. słynne „Imagine", wygasną w 2051 r. (o ile w tym czasie czas ochrony utworów nie zostanie skrócony lub wydłużony). Paul McCartney ma 71 lat, nadal tworzy i koncertuje na całym świecie. W związku z tym prawa do wspólnych piosenek liderów The Beatles nie wygasną co najmniej przez kolejne 70 lat!

To, że utwór należy do domeny publicznej, nie oznacza automatycznie, że możliwe jest swobodne korzystanie z nagrania artystycznego wykonania tego utworu. Zarówno artystyczne wykonanie, jak i fonogram może być nadal chroniony prawami pokrewnymi. One także są ograniczone w czasie i wygasają po 50 latach, licząc od roku następującego po ich ustaleniu lub sporządzeniu. Jeżeli artystyczne wykonanie lub jego nagranie zostaną w ciągu tych 50 lat opublikowane lub publicznie odtworzone (dla fonogramu wystarczy rozpowszechnienie w dowolny sposób), to termin ten liczy się od nowa. Dlatego tak często mamy do czynienia z wydawaniem wcześniej niepublikowanych archiwalnych nagrań najbardziej popularnych zespołów. Sam fakt ich rozpowszechnienia (udostępnienia publicznie za zgodą uprawnionego) powoduje przedłużenie ochrony o 50 lat. Tak zrobili dysponenci praw wspomnianych już wcześniej Beatlesów. Albumy „Anthology" i „Love" zawierają niepublikowane wcześniej materiały z sesji nagraniowych zespołu. Jeżeli by tego nie zrobiono, po 50 latach od nagrania taśmy źródłowej producent utraciłby swoje prawa.

Z wydawaniem i produkcją nagrań utworów muzycznych znajdujących się w domenie publicznej wiąże się jeszcze jedno zagadnienie: konieczność zapłaty odpowiedniego procentu od wpływów brutto ze sprzedaży egzemplarzy nośników tych utworów (np. nut, płyt CD) na tzw.  Fundusz martwej ręki. Pieniądze uzyskane w ten sposób są przeznaczane na stypendia i pomoc socjalną dla twórców oraz wspieranie finansowe wydań utworów o szczególnym znaczeniu dla kultury i nauki polskiej.

Obecnie trwają żywe dyskusje o słusznym czasie ochrony majątkowych praw autorskich i pokrewnych. W ostatnich latach wyraźną tendencją było przedłużanie ochrony. A jak będzie w przyszłości? Czas pokaże...

Autorka jest prawnikiem, dyrygentem chóralnym. Wykładowcą na Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina. Prowadzi blog: prawomuzyki.pl

Przejście utworu do domeny publicznej oznacza, że nie jest on już chroniony prawem autorskim i można z niego dowolnie korzystać. Utwór taki staje się częścią powszechnie dostępnego dorobku kultury.

Autorskie prawa majątkowe wygasają co do zasady 70 lat po śmierci autora. Autorskie prawa osobiste nie są natomiast ograniczone w czasie, dlatego zawsze konieczne jest oznaczenie twórcy utworu oraz dbanie, by nie czynić w nim zmian, które naruszałyby jego integralność.

Pozostało jeszcze 89% artykułu
Opinie Prawne
Tomasz Tadeusz Koncewicz: najściślejsza unia pomiędzy narodami Europy
Opinie Prawne
Piotr Szymaniak: Dane osobowe też mają barwy polityczne
Opinie Prawne
Piotr Młgosiek: Indywidualna weryfikacja neosędziów, czyli jaka?
Opinie Prawne
Pietryga: Czy repolonizacja zamówień stanie się faktem?
Opinie Prawne
Tomasz Pietryga: Kryzys w TK połączył Przyłębską, Rzeplińskiego i Stępnia
Materiał Promocyjny
Między elastycznością a bezpieczeństwem