Z art. 8 i art. 10 Konstytucji wynika wprost, że NSA może i powinien ją stosować bezpośrednio. Gdy ma wątpliwości co do zgodności z Konstytucją zastosowanego w kontrolowanej decyzji przepisu, może, ale nie musi zwracać się do TK z pytaniem. Jeśli uzna, że dany przepis narusza konkretne konstytucyjne zasady to nie musi zawieszać postępowania sądowego i nie musi na podstawie art. 193 Konstytucji kierować pytania do TK. Może wówczas wydać wyrok nie stosując tego przepisu. W ten sposób umożliwia skarżącemu odzyskanie niesłusznie zapłaconego podatku, bez potrzeby oczekiwania za orzeczenie TK.
Czytaj więcej
W NSA 6 grudnia 2022 r. zapadł kolejny koszmarny wyrok - II FSK 997/20. Sprawozdawca, sędzia/profesor, postanowił nie wyłączać się ze sprawy, w której klika lat wcześniej wydał błędny wyrok i pomimo zmiany linii orzeczniczej NSA uznał, że jest nim związany. To pierwsze orzeczenie można uznać - choć z trudem - za błąd, ale to drugie to zaprzeczenie sensu funkcjonowania sądu. Tym bardziej, że sprawa dotyczy niezwykle wstydliwej dla NSA sprawy tzw. ulgowicza meldunkowego.
W takiej sytuacji skład orzekający ma zawiadomić prezesa NSA o dostrzeżonej niekonstytucyjności przepisu. Prezes NSA ma wówczas obowiązek skierowania, na podstawie art. 191 ust. 1 Konstytucji, wniosku do TK o stwierdzenie niezgodności przepisu z ustawą zasadniczą. Bowiem tylko w ten sposób doprowadzić można do stanu zgodnego z prawem. Czyli do wycofania z obrotu prawnego niekonstytucyjnego przepisu. Zaprzestanie być stosowany, a obywatele pokrzywdzeni jego wcześniejszym stosowaniem uzyskają prawo do wznowienia postępowania i odzyskania zagrabionego przez państwo majątku.
Z art. 193 Konstytucji wynika, że sąd ma pytać TK, gdy ma wątpliwości co do zgodności z nią danego przepisu. Racjonalnie zakładano, że sędziowie takie ewentualne wątpliwości dostrzegą już przy pierwszych rozpoznawanych sprawach. Może się jednak też zdarzyć, że sąd nie dostrzeże wątpliwości co do zgodności z Konstytucją danego przepisu, a następnie po latach, po jednolitym masowym oddalaniu skarg, samodzielnie uzna oczywistą jego niekonstytucyjność. Na taką sytuację też w ustawie zasadniczej jest gotowe rozwiązanie.
Służy do tego również w/w art. 191 ust. 1 Konstytucji. Każdy skład sędziowski orzekając w sprawie, w której dopiero po latach dostrzegł, że zastosowany przepis jest niezgodny z Konstytucją ma uchylić decyzję i ma obowiązek zawiadomienia o tym fakcie (niezgodności z Konstytucją przepisu) Prezesa NSA, aby skierował wniosek do TK o stwierdzenie niezgodności tego przepisu z ustawą zasadniczą.
