Nowruz, czyli święto nadejścia wiosny

W tym roku nie możemy świętować razem z powodu pandemii COVID-19. Mimo to chciałabym opowiedzieć o tym ważnym i uniwersalnym święcie miłości, nadziei i solidarności, tak bardzo potrzebnych w dzisiejszych czasach.

Nowruz to święto obchodzone w kilkunastu krajach i ponad 300 milionów ludzi. Mówiąc o Nowruz, każdy z nich może powiedzieć: „To nasze święta”. Ideą święta Nowruz jest bowiem jedność – święto ma być pomostem między narodami i okazją do dialogu.
Wybitny władca i poeta, założyciel azerbejdżańskiego państwa Safawid, Shah Ismayil Khatai, jasno przedstawia filozofię Nowruz w swoim słynnym wierszu „Dahnameh”. Ukazuje je nie tylko jako okres szczytowego rozkwitu kwiatów i przebudzenia natury, ale, przede wszystkim, jako czas odrodzenia miłości i ognia wewnętrznego ludzi. To, co czyni Nowruz uniwersalnym, to towarzyszące mu miłość i dobroczynność, które nigdy nie zanikają.

Najstarszy graficzny dowód świętowania święta Nowruz znajduje się w Azerbejdżanie. I liczy sobie tysiące lat. Materialne dowody można zobaczyć w starożytnej osadzie Gobustan, 60 km od stolicy Azerbejdżanu, Baku. Malowidła naskalne (petroglify) w Gobustan mają 40 000 lat i pokazują starożytne korzenie azerbejdżańskiego Nowruz.
Wielki poeta Azerbejdżanu, Nizami Gandżawi, 880-lecie urodzin którego obchodzimy w tym roku, w swojej XII-wiecznej pracy „Iskander-nameh” (poświęconej Aleksandrowi Wielkiemu) napisał, że Azerowie obchodzili Nowruz jako święto narodowe przed Chrystusem. Opisał początki święta i wychwalał go w literackiej formie lirycznego wersetu, wspólnego dla ówczesnej poezji azerbejdżańskiej - baharija (o wiośnie).

Azerowie kochają Nowruz za jego demokratyczną filozofię. To nie jest tylko święto z okazji równonocy wiosennej, to święto równości ludzi. Łączy ludzi z różnych środowisk społecznych, wzmacnia wzajemne zrozumienie i spójność społeczną.

Każdego roku Azerowie świętują cztery ostatnie wtorki zimy przed Nowruzem. Wtorki reprezentują cztery żywioły życia - ziemię, wiatr, ogień i wodę. Istnieje wiele wierszy, piosenek, rytuałów i wierzeń, związanych z każdym z tych wtorków. Co roku, w wigilię Nowruzu powstają tradycyjne słodycze i ciasta: shakarbura, shor-goghal, pakhlava, fasali, kulcha, semenikhalvasi. Uprawa siemienia - zielonej kiełkującej pszenicy - jest najświętszą ceremonią Nowruzu. Kiełkowanie siemienia symbolizuje zasiew i obfite zbiory, reprezentuje obfitość.

Jestem dumna z tego, że na 4. posiedzeniu Komisji Międzyrządowej o ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego między 28 września a 2 października 2009 roku, Nowruz został wpisany na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości. Z inicjatywy Azerbejdżanu, 19 lutego 2010 roku, 64. sesja Zgromadzenia Ogólnego ONZ przyjęła rezolucję, która uznaje 21 marca jako Międzynarodowy Dzień Nowruz.
Wtorkom - z wodą, ogniem, wiatrem i ziemią - towarzyszą liczne ceremonie, gry i rytuały. Według niektórych badaczy, nazywanie wtorków w ten sposób wiąże się z czterema żywiołami, które rządzą życiem: wodą, ogniem (słońce), wiatrem (powietrze) i ziemią. Inni uważają, że istnieje pięć żywiołów, a nie cztery, a piątym jest żelazo, które zostało zesłane z nieba, w przeciwieństwie do pozostałych czterech, które pochodzą z ziemi.

Woda

Pierwszy wtorek – zwany jest „Wodnym wtorkiem”. Rano ludzie udają się do źródeł wody, na przykład nad rzeki, przeskakują je i wykonują różne rytuały. Uważa się, że świeża woda ma właściwości lecznicze i chroni przed chorobami.

Ogień

Drugi wtorek - to „Ognisty wtorek”. W tym dniu ludzie zaczynają czuć powiew wiosny, temperatura jest wyższa i ludzie zaczynają myśleć o ogrodzie i roślinach. Z ognisk, rozpalonych tego wieczoru, zbierany jest popiół, który następnie jest rozsypywany w ogrodzie, gdy jest jeszcze gorący, na ziemię przeznaczoną do sadzenia, aby ją obudzić. W ten sposób ludzie wyrażają pragnienie, aby gleba wyszła ze stanu hibernacji.

Wierzą, że słońce (lub ogień) jest symbolem życia, tworzenia, bogactwa, mocy, siły, światła i chwały. Uważa się również, że ogień leczy choroby, odpędza siły zła i łagodzi trudności, czyli ludzie postrzegają go jako dar od Boga. Zdaniem niektórych, na terytorium Azerbejdżanu, w odległej przeszłości, 50 dni przed Nowruzem obchodzono święta Saddy i Azarkanu - na cześć słońca (ognia), podczas których oddawano cześć ogniowi w świątyniach i paleniskach. W tamtych czasach tradycyjnie składano ofiary słońcu wczesnym rankiem w „Ognisty wtorek”. Zwroty takie jak: „przysięgam na ogień”, „przysięgam na słońce”, „przysięgam na światło” i „niech twoje serce nigdy nie zgaśnie” są nadal używane przez Azerów.

Wiatr

Trzeci wtorek to „Wietrzny wtorek”. Zgodnie z wierzeniami we wtorek ten ziemia jest już rozgrzana, a kwiaty podnoszą się. Zimne i ciepłe wiatry, wiejące we wtorek, sygnalizują nadchodzącą wiosnę - uśpiony wiatr obudził się, zaczął wiać i mieszać wodę i ogień. Zmieniający się charakter wiatru w ciągu dnia jest postrzegany jako oczyszczanie się wiatru. Ludzie odnoszą się również do „Wietrznego wtorku” jako „wtorku ojców”, „wtorku przodków” lub „czarnego wtorku”. Tego wieczoru wszyscy (w tym mieszkający w innych miastach i regionach) podążają do swojej rodzinnej wioski lub miasteczka, aby odwiedzić groby swoich krewnych i bliskich. Tam modlą się za nich i kładą płonące pochodnie na grobach, na których przygotowywana jest również tradycyjna choncha (duża taca ze słodyczami, takimi jak: gogal, shakarbura i baklava, a także orzechy, jajka i świece).

Ziemia

Ostatnim ze świątecznych wtorków jest „Wtorek ziemski”, obchodzony, głównie, jako „ostatni wtorek” lub „wtorek pod koniec roku”, w zależności od regionu Azerbejdżanu. Uważa się, że proces budzenia się, przebudzenia i ożywienia, który rozpoczął się miesiąc wcześniej, osiąga kulminację tego dnia. Ostatni wtorek różni się od innych znaczeniem i wielkością. Ten wtorek to nie tylko święto, ale także ulubiony i najświętszy dzień w roku Azerów, kiedy demonstrują oni to, co najlepsze - życzliwość, gościnność, człowieczeństwo. W ten wtorek rozpalane są ogniska, jak we wszystkie inne i przygotowywana jest wtorkowa „choncha”. Ceremonie, gry i zabawy mają na celu złagodzenie i oczyszczenie, oraz zapewnienie psychologicznej i estetycznej podstawy dla nowego ducha w nowym roku.

Wszyscy członkowie rodziny, niezależnie od miejsca zamieszkania i odległości między nimi, zbierają się w domu rodzinnym i wspólnie celebrują święto. Na znak tej jedności i solidarności w każdym domu należy zapalić świece dla każdego członka rodziny. Każdy wybiera świecę i składa życzenie, a ta świeca, która płonie najdłużej, symbolizuje spełnione życzenie.

Święto w ostatni wtorek jest obchodzone bardzo hucznie. Ludzie wierzą, że w ostatni wtorek na stole powinno być siedem napojów i potraw a ich nazwy powinny zaczynać się na literę „S”, na przykład: woda (su), pędy pszenicy (samani), kłosy pszenicy (sunbul), sumaka (sumag), cebula (sogan), czosnek (sarimsag) i sulag.

W noc ostatniego wtorku worki pszenicy i mąki oraz pojemniki na żywność pozostają otwarte. Zgodnie z tradycją żywność jest rozdawana w nocy i jeśli worki są zawiązane, ludzie mogą nie otrzymać swojej części. Rodziny rozpalają ogniska i dodają rutę (uzarlik) i cierniste krzewy, aby odstraszyć siły zła - strażników i obrońców zimy i mrozu, które będą próbowały ugasić ogień i przeszkodzić odrodzeniu się przyrody.

W ten wtorek przeskakuje się przez ogień – robią to nie tylko ludzie, ale także bydło i owce, aby pozbyć się trudów starego roku. Obfite święto oczyszcza się również przez ogień, a dziewczyny na wydaniu postrzegają ogień z minionego wtorku jako magiczną siłę przynoszącą szczęście, co znajduje odzwierciedlenie w śpiewanej przez nie pieśni:

Niech moje trudności odejdą,

Niech płoną w ogniu,

Niech ogień płonie,

Niech moje szczęście się obudzi.

Popiół z pożaru z ostatniego wtorku jest rozsypywany po czterech rogach domu, aby przyciągnąć dostatek i odpędzić złe duchy.

Jednym z głównych symboli ostatniego wtorku jest jajko, które jest uważane za wyznacznik świątecznej uczty. Jajka są symboliczne z dwóch powodów: są pomalowane, aby przedstawiać pory roku - biały kolor to zima, zielony - wiosna, czerwony - lato i żółty – jesień, a okrągły kształt jajka i jego skorupki są symbolami ziemi: zewnętrzna powłoka - jak powietrze, białko - jako woda, a żółtko - jako słońce. Ta koncepcja świata była znacząca w wierzeniach religii zoroastryzmu.

Nowruz jest odbierany jako okres, w którym ludzie próbują odnawiać przyjaźnie i wzmacniać relacje. Dlatego to święto kojarzy się z miłością. Rodziny odwiedzają się nawzajem i obdarowują się domowymi wypiekami i słodyczami. Tego dnia w Baku i większości miast Azerbejdżanu odbywają się festyny plenerowe z tradycyjnymi grami i konkursami, takimi jak: wyścigi konne lub na wielbłądach, w których biorą udział zarówno mężczyźni, jak i kobiety.