Światło odbite

Pamiętacie Państwo dwa pierwsze odcinki serialu „Polskie Drogi"? Jest wrzesień 1939 roku. Kapral Leon Kuraś dostaje rozkaz spalenia kilku worków pełnych nowiutkich polskich banknotów. Nie weszły do obiegu, a nie powinny wpaść w ręce wroga. Ale Kuraś tylko część pali, a resztę chowa do cholewy swojego ułańskiego buta. Niedługo później, dzięki tym pieniądzom, robi niezły interes. Daje sowitą łapówkę żołnierzowi Wehrmachtu, by w ten sposób wykupić siebie i dwóch kolegów z niemieckiej niewoli.

Jan Paweł II też napisał w testamencie, by po jego śmierci coś spalić. Ale okazuje się, że jego prywatne notatki – bo właśnie to miało pójść do pieca – jednak ujrzą światło dzienne, i to w formie książkowej. Polecenie spalenia dostał papieski sekretarz, ksiądz (wówczas jeszcze nie kardynał) Stanisław Dziwisz. Ale tego nie zrobił.

Skąd takie skojarzenie wojennego serialu z zapowiadanym 600-stronicowym tomem z papieskimi notatkami? W obu przypadkach doszło do zignorowania czyjejś woli. W obu przypadkach ocalone papiery są całkiem wartościowe. Obawiam się, że w obu przypadkach można myśleć o udanym biznesie. Drobna różnica jest taka, że kapral Kuraś był postacią fikcyjną.

Zapewne nikt nie wytoczy prawnych armat przeciwko kardynałowi ani wydawcy książki. Bo kardynał może i złamał testament, ale ostatnią wolę papieża trudno wpasować w przepisy kodeksu cywilnego o testamentach i spadkach. Dotyczą one bowiem konkretnego majątku, a tego papież nie pozostawił.

Jest wprawdzie przepis umożliwiający spadkodawcy wskazanie, by konkretna osoba podjęła się „oznaczonego działania lub zaniechania". Ale może to dotyczyć tylko spadkobierców, a Stanisław Dziwisz takim nie jest. Zresztą sama treść papieskiego testamentu to w większości rozważania o sprawach wiary, a nie o dobrach doczesnych.

Można jeszcze się zastanawiać, czy nie da się wydawcom zarzucić naruszenia praw autorskich, które chronią dorobek zmarłego twórcy przez 70 lat od jego śmierci. Ale na ten temat tęgie prawnicze umysły mogłyby również długo dywagować i nie znaleźć odpowiedzi.

Sprawa jest bowiem skomplikowana: niewątpliwie zapiski są twórcze, a więc prawo autorskie może je chronić aż do 2075 roku. Twórca ma prawo wyrazić wolę, by swoje dzieło, ukończone czy nie, publikować lub nie publikować. Jednak ten konkretny zmarły nie pozostawił najbliższej rodziny, mieszkał poza Polską, był osobą duchowną, a na dodatek głową państwa watykańskiego. To wszystko ogromnie utrudniałoby dochodzenie roszczeń o tantiemy oraz o złamanie woli autora, który nie życzył sobie wydania dzieła.

Problem wymyka się zatem ramom prawnym. Pozostaje osąd moralny. Finansowy zresztą też. Bo nawet jeśli wydawca przeznaczy wpływy z książki na szlachetne cele, to przecież drukarnia, kolporterzy i księgarnie na tym zarobią.

Zapowiadany bestseller (bo pewnie takim będzie książka kardynała) przywodzi na myśl także skojarzenia o świeceniu odbitym światłem.

Oczywiście nie pierwszy to i nie ostatni taki przypadek. Bywały bardziej bulwersujące. Przecież swego czasu takim wtórnym blaskiem polskiego papieża chciał świecić nawet ktoś, kto to światło usiłował zgasić. Książka ze wspomnieniami Mehmeta Ali Agcy okazała się na szczęście tylko chwilową sensacją.

Sam z pokorą muszę przyznać, że jako dziennikarz „świecę" odbitą mądrością ekspertów, których pytam o zdanie przed napisaniem artykułu. Ale pamiętam też, że każdy ma prawo do prywatności, choćby był najbardziej publiczną osobą. Dlatego nie ujawniam prywatnych spraw moich rozmówców.