Pojednanie jest możliwe

Nie podzielam pesymizmu Tomasza Terlikowskiego w sprawie wspólnego oświadczenia Kościoła w Polsce i Cerkwi rosyjskiej. Nieporozumienia jeśli powstaną, to nie tam, gdzie wskazuje.

[srodtytul]Nie historia, ale prozelityzm[/srodtytul]

W tekście „Bez nadziei na pojednanie” Terlikowski z jednej strony niepokoi się, że Kościół katolicki w Polsce i Cerkiew prawosławna w Rosji, które rozpoczęły rozmowy na temat aktu pojednania, zostaną wykorzystane przez polityków do realizacji ich partykularnych interesów. Z drugiej strony widać, że chciałby właśnie wykorzystać je w takich celach, skoro od hierarchów obu Kościołów w duchowym akcie pojednania wymaga załatwienia spraw, które do niego nie należą. Pisze, że pojednanie Kościołów nie zastąpi pojednania narodowego, a jednocześnie chciałby, aby tak się stało.

To jednak nie do Kościoła należy rozliczanie historii, rewizja podręczników, ustalanie odpowiedzialności prawnej i politycznej za zbrodnie przeszłości. To materia dla historyków i polityków, z polsko-rosyjską Komisją do spraw Trudnych włącznie.

Prawdą jest, że od wieków istnieje zbieżność działania Cerkwi moskiewskiej i władców Rosji, że Cerkiew nie zrobi żadnych poważnych kroków bez przyzwolenia Kremla. Ale prawdą jest też, że od setek lat nie było ze strony zwierzchników Kościoła prawosławnego w Rosji takiego otwarcia na zewnątrz, na Watykan i Kościół katolicki w Polsce. Dlatego nie podzielam pesymizmu Tomasza Terlikowskiego, iż nie ma nadziei na oświadczenie episkopatu Polski i Cerkwi rosyjskiej, gdyż ugrzęźnie ono w sporach historycznych i proceduralnych, a jeśli powstanie, to „będzie pustym gestem, opartym na fałszywych przesłankach historycznych”.

[wyimek]Pewnie gdyby prymas Wyszyński wiedział, że odpowiedź biskupów niemieckich będzie tak rozczarowująca, orędzie do nich by nie powstało[/wyimek]

Jeżeli miałoby ono ugrzęznąć, to nie z powodu ustalania jedynej prawdziwej wersji historii, bo ta materia należy do historyków, ale wówczas, gdy tematem oświadczenia stałaby się nie najlepsza sytuacja katolików w Rosji, prozelityzm (przejmowanie wiernych prawosławnych przez Kościół katolicki) i uniatyzm (włączanie do Kościoła katolickiego lokalnych Cerkwi prawosławnych). Te kwestie od lat są przyczyną sporu Cerkwi z Watykanem i prawdopodobnie trudno byłoby jej dojść do porozumienia z Kościołem rzymskokatolickim w Polsce, nawet jeśli te kwestie nie dotyczą już go dziś bezpośrednio.

[srodtytul]Strach przed ziomkostwami[/srodtytul]

Problemem pozostaje więc, jakich sfer miałoby dotyczyć wspólne oświadczenie, będące początkiem duchowego porozumienia obu Kościołów i narodów. Na pewno jego podstawą mogłoby być, na co już się wskazuje, cierpienie narodu polskiego i rosyjskiego spowodowane komunistycznym totalitaryzmem, prześladowania obu Kościołów, a przede wszystkim krew męczenników, którzy ginęli bez nienawiści do oprawców. Cerkiew rosyjska wyniosła na ołtarze już ok. 1200 męczenników czasów komunizmu.

Terlikowski za wzór pojednania stawia słynne orędzie biskupów polskich do niemieckich z 1965 roku. Problem w tym, że patrzymy na nie z dzisiejszej perspektywy – dobrych, choć przecież niewolnych od napięć relacji polsko-niemieckich. Dlatego warto przypomnieć, że orędzie było aktem jednostronnym i nie wiadomo, czy by powstało, gdyby prymas Stefan Wyszyński przewidział, jak daleko rozczarowująca będzie odpowiedź biskupów niemieckich i jak autentyczny będzie sprzeciw Polaków niegotowych jeszcze na pojednanie.

Biskupi niemieccy, trzeba to wyraźnie powiedzieć, w 1965 roku stchórzyli: nie uznali ani granicy na Odrze i Nysie, ani nie wyrzekli się prawa do stron rodzinnych. Bali się reakcji silnych ziomkostw i nie chcieli zrobić nic, co komplikowałoby szyki dyplomacji niemieckiej.