Potrzebny nowy medialny ład

Na razie jest chaos. Ale z tego chaosu powinno wyłonić się coś nowego. Tak optymistycznie przekonywał uczestników niedawnego jubileuszowego 60. kongresu Międzynarodowego Instytutu Prasy (International Press Institute, IPI) Bill Mitchell z amerykańskiego Poynter Institute. „Chaos” – to sytuacja, jaka dziś panuje w mediach. „Coś nowego, lepszego” – to jeszcze nie bardzo wiadomo co, ale jest nadzieja, że nastąpi.

Debata na kongresie IPI znakomicie obrazuje rozdarcie wśród dziennikarzy, redaktorów i wydawców. Przeciętny czytelnik tego nie widzi, ale gazety przeżywają kryzys – największy od czasu, gdy powstały. Jest pewne, że jakaś zmiana musi nastąpić. I to zmiana ogromna. Choć wersja papierowa zapewne w okrojonej formie przetrwa, to najprawdopodobniej dopiero czekamy na wynalezienie tego „czegoś”, w co przekształcą się obecne gazety. „Czegoś”, co zapewne będzie twórczym rozwinięciem komputera i telefonu komórkowego jednocześnie. Chyba że ktoś wynajdzie coś zupełnie nowego.

Ponad 200 redaktorów naczelnych gazet i czasopism, szefów stacji telewizyjnych i radiowych, dziennikarzy – członków ogólnoświatowej organizacji pozarządowej, jaką jest IPI – debatowało w Wiedniu nad przyszłością mediów. I mimo oficjalnie prezentowanego optymizmu ich wypowiedzi wskazywały na jedno: wciąż mamy do czynienia z chaosem.

[srodtytul]Papier, Internet, komórka[/srodtytul]

W Europie i Ameryce na łeb na szyję spada czytelnictwo prasy drukowanej.

Cała nadzieja więc w Internecie – ale Internet przynosi zmianę, której efekty trudne są do przewidzenia. I na dokładkę nie dostarcza takich dochodów, jak „papier”, co z oczywistych powodów strasznie boli wydawców gazet. Bo przecież aby wydawać gazetę, trzeba płacić, i to niemało. Tak naprawdę nie ma „darmowych wiadomości”. Ktoś kiedyś pokrył koszty ich znalezienia, opisania i zamieszczenia.

Ale w Azji i Afryce jest inaczej. – Nam sprzedaż „papierowa” wzrasta – przekonywał Rajesh Kalra, redaktor naczelny „The Times of India”, największej na świecie (!) wielkoformatowej gazety w języku angielskim. Czemu tak się dzieje? Ano choćby dlatego, że na Internet pozwolić sobie może stosunkowo niewielu Hindusów, a na papierową gazetę – tak. A indyjscy biedacy mogą za grosze dostarczyć pismo do domów. Czyli – tania gazeta codziennie w skrzynce pocztowej, tańsza niż jej e-wydanie.

W Afryce dostęp do Internetu też ma bardzo niewielu. A bardzo dużo – coraz więcej! – ludzi ma telefony komórkowe. – U nas przyszłością są wiadomości esemesowe – mówiła Ferial Haffajee, szefowa „City Press” z południowoafrykańskiego Johannesburga. Za chwilę może się więc okazać, że światowe media podążają co najmniej dwiema równoległymi, zupełnie innymi drogami. Inaczej w krajach rozwiniętych – w Internecie, inaczej w trzecim świecie – w telefonach.

Czytelnicy internetowych mediów już się z nimi oswoili. Ale nie oswoili się z Internetem dziennikarze. Zarówno wśród starszych, jak i młodszych wiekiem i stażem uczestników kongresu widać było obawę przed „nowym”. I wcale nie chodziło o pieniądze, których sieć nie przynosi.

Generalnie chodzi o to, że Internet i jego potentaci narzucają zupełnie nowe reguły gry. Każdy z uczestników obrad chętnie zabierał czerwoną torbę reklamówkę Google’a, ale entuzjastycznie głoszone zapowiedzi nowości tego giganta przyjmowano niesłychanie ostrożnie. – U nas jest wygodniej i dużo taniej, niż jeśli każdy będzie rozwijać swoją technologię – przekonywali przedstawiciele tej firmy.

Tyle że przyjęcie rozwiązań tej firmy oznacza pogłębiające się uzależnienie od Google’a. Bo strony internetowe gazet będą w coraz większym stopniu oparte na Google’u , a na dokładkę by się promować, trzeba się znaleźć wysoko w google’owej wyszukiwarce.

To ostatnie budziło inne zastrzeżenia. – Wpisując słowo czy frazę do wyszukiwarki Google’a, otrzymujemy odpowiedź według jakiegoś zupełnie nieznanego nam algorytmu – denerwował się jeden z mówców. A inni wskazywali na Google News, czyli wiadomości, też układane według jakiegoś algorytmu. Odzwierciedlającego, jak przyznali reprezentanci firmy, to, co jest wśród internautów popularne. A popularne niekoniecznie oznacza ważne. – Świat z wyszukiwaniem opartym na algorytmie nie ma nic wspólnego z demokracją – mówiono. A przecież na algorytmach są też oparte inne, mniejsze wyszukiwarki.

[srodtytul]Obywatelski pilot[/srodtytul]

Dostało się też tak promowanej przez niektórych idei internetowego „obywatelskiego dziennikarstwa”, czyli takiego, w którym każdy może pisać, co chce. – Obywatelski dziennikarz? A czy chcemy, aby „obywatelski pilot” prowadził samolot, którym lecimy? By leczył nas „obywatelski lekarz”? – słychać było wołanie. A konkluzja bardzo krzepiła dziennikarskie serca: – To redaktorzy bronią demokracji.

Tyle że „obywatelskie dziennikarstwo” już jest faktem, już wykorzystują je niektóre redakcje. I przypuszczalnie jakoś się rozwinie, choć na pewno nie zastąpi dziennikarstwa fachowego.

By redaktorzy mogli „bronić demokracji”, trzeba ich zatrudnić, a więc płacić. Tymczasem z pieniędzmi jest w mediach coraz gorzej. – Dawniej sprzedawała się sama gazeta i ogłoszenia w niej, a teraz wydawcy muszą mieć wiele strumieni dochodów – opowiadał Bill Mitchell. Owe „strumienie dochodów”, nazywane też „hybrydowym modelem biznesowym”, oznaczają ni mniej, ni więcej, tylko to, że wydawanie gazet staje się powoli działalnością niedochodową, a sfinansować ją mogą inne źródła. Tyle że w tej sytuacji mało kto będzie chciał do innych „strumieni” dodawać będące kulą u nogi media.

Chyba że wreszcie znajdzie się dobry sposób na pozyskanie środków z Internetu i telefonów komórkowych. – To na pewno nastąpi – optymistycznie twierdzi Mitchell. Na razie nie wiadomo, kiedy i jak będzie wyglądać, ale z pewnością musi nastąpić, inaczej spora część rynku mediów po prostu się załamie. Wszyscy więc czekają na to „coś” nowego, „coś” niezwykłego, co przyniesie pożądaną dla wszystkich zmianę.