Dziś prawdziwej lewicy już nie ma

Widmo krąży po Europie – widmo komunizmu" – tymi słowami zaczyna się „Manifest partii komunistycznej" Karola Marksa i Fryderyka Engelsa. To widmo krążyło nad całym światem przez XX wiek, w różnych formach: przede wszystkim bolszewickiej i socjaldemokratycznej.

Wspólne korzenie

Wrzucanie do jednego worka Karla Liebknechta i Willy'ego Brandta nie jest przesadą. Korzenie nie tylko radzieckiego komunizmu, ale i współczesnej zachodnioeuropejskiej socjaldemokracji tkwią głęboko w marksizmie. Przez 60 lat od wydania „Manifestu" (ale i wcześniej) swobodnie żonglowano pojęciami „komunizm", „socjalizm", „socjaldemokracja". Dopiero po I wojnie światowej ruch robotniczy ostatecznie rozpadł się na część komunistyczną i socjaldemokratyczną. Także niepodległościowa Polska Partia Socjalistyczna odwoływała się do myśli Marksa, a Socjaldemokratyczna Partia Niemiec (SPD) pożegnała się z marksizmem jako źródłem swej doktryny dopiero w programie godesberskim z 1959 roku. Nie znaczy to, że w praktycznej działalności oba ugrupowania miały wiele wspólnego ze swoimi komunistycznymi towarzyszami, którzy z roku na rok stawali się w coraz większym stopniu sowiecką agenturą.

Ewolucja europejskiej socjaldemokracji od stanowisk stricte rewolucyjnych do uznania realiów świata kapitalistycznego i wejścia do establishmentu odbyła się wieloetapowo. Realizacja programu minimum z „Manifestu komunistycznego" zakładającego m.in. wysoką progresję podatkową, scentralizowanie środków transportu w rękach państwa i nacjonalizację przemysłu nastąpiła w wielu państwach po II wojnie światowej i to niekoniecznie rękami socjaldemokracji.

Z biegiem czasu pierwotny program socjaldemokracji był coraz mocniej rozwadniany. Szef brytyjskiej Partii Pracy Tony Blair nie odwrócił kursu, jaki obrała Wielka Brytania pod rządami Margaret Thatcher. Ukoronowaniem zejścia lewicy ze swoich pozycji był wspólny manifest Blaira i ówczesnego kanclerza Niemiec Gerharda Schrödera z 1999 roku, pod dwoma tytułami: „Droga naprzód dla europejskich socjaldemokratów" i „Europa: Trzecia droga", w którym postulowano państwo socjalne w ramach gospodarki wolnorynkowej. – Sterującą rolę rynków należy uzupełniać i ulepszać przez politykę, ale nie powstrzymywać. Popieramy gospodarkę rynkową, ale nie społeczeństwo rynkowe! – te słowa XIX-wieczni twórcy SPD potraktowaliby zapewne jak herezję.

I dobrze, bo marksistowskie założenia są nie do utrzymania. Jednak czy takie podejście można nadal nazwać socjaldemokratycznym?

Socjaldemokrację zniszczył komunizm

Destrukcja tradycyjnej lewicy przebiega także na poziomie instytucjonalnym. Manifest Blaira i Schrödera powstał, gdy socjaldemokraci byli u władzy w większości państw europejskich. Dziś są w odwrocie – i to nie tylko ze względu na normalny w demokracji efekt wahadła, który polega na tym, że partie zmieniają się co jakiś czas u steru rządów, ale także dlatego, że coraz trudniej utrzymać im poparcie, nawet będąc w opozycji.

Są państwa, w których zanikły nie tylko ugrupowania komunistyczne, ale także socjalistyczne i socjaldemokratyczne. We Włoszech, w których komunistyczna i socjalistyczna lewica zawsze były silne, partie odwołujące się bezpośrednio do tej spuścizny stanowią margines i w parlamencie nie mają swoich przedstawicieli.

W Polsce socjaldemokrację zniszczył komunizm, nie tylko zamykając w więzieniach i likwidując fizycznie jej zwolenników, ale także czyniąc powojenną Polską Partię Socjalistyczną marionetką. Rychło zresztą „zjednoczył" ją ze stalinowcami w ramach Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Także przywłaszczając sobie jej program i w końcu nazewnictwo. Postkomuniści przyjęli w 1990 roku miano Socjaldemokracji Rzeczypospolitej Polskiej i zdominowali później jako SLD lewą stronę sceny politycznej. Próby reaktywacji PPS zakończyły się niepowodzeniem – jej różne wcielenia stanowiły zazwyczaj przyczółki dla skrajnej lewicy bądź ludzi zainteresowanych jedynie historycznymi akademiami i upamiętnianiem zmarłych towarzyszy. Nawet najsilniejsza próba stworzenia postsolidarnościowej lewicy – Unia Pracy – dała się zwasalizować SLD i dziś nie stanowi realnej siły politycznej.

Na tradycyjnie lewicowych hasłach i takiej symbolice nie da się już wygrywać wyborów, a nawet uzyskiwać przyzwoitych wyników

Sojusz przez ostatnie 20 lat także nie prowadził polityki socjaldemokratycznej, co najwyżej odwołując się do trendów wytyczonych przez ludzi pokroju Blaira i Schrödera. W większym stopniu niż reprezentacją współczesnego proletariatu jest „związkiem zawodowym" byłych partyjniaków i mundurowych, którym akurat wiedzie się całkiem nieźle. Podpisanie przez lewicową partię umowy z Business Center Club – w dodatku sprzecznej z własnym programem – można byłoby uznać za żart, gdyby nie odbyło się na poważnie.

Koniec pewnej epoki

Przez pewien czas wydawało się, że przynajmniej młodsi działacze SLD, wywodzący się z jej młodzieżówki, będą w stanie nadać tej partii socjaldemokratyczny wizerunek i w ten sposób przyciągnąć do siebie także inny, niż wymierający, elektorat. Tegoroczne wybory pokazały jednak, że nawet młodzi ludzie głosujący za Sojuszem nie robili tego ze względu na jego tradycyjnie lewicowy program, a ze względu na hasła lewackie obyczajowo. Ten elektorat przechwycił Ruch Palikota, którego ze względu na umiarkowanie liberalne poglądy gospodarcze jego lidera socjaldemokratycznym nazwać nie można.