Z groźną miną, na paluszkach

Na początek trochę złośliwej demagogii. Podczas szczytu NATO w walijskim Newport przywódcy państw członkowskich postanowili, że następny huczny zjazd odbędzie się w Warszawie. Miał to być jeden z licznych gestów świadczących o tym, że Polska i inne kraje Europy Środkowo-Wschodniej nie będą już w przyszłości traktowane jako „sojusznicy drugiej kategorii".

Polityka symboliczna

Taki szczyt to niewątpliwie zaszczyt. Trzeba będzie jednak zań zapłacić. Koszty organizacji szczytu NATO w Chicago w 2012 roku wyniosły ok. 55 mln dolarów. Koszty spotkania w Newport nie są do końca znane, ale zapewne były podobne. Za dwa lata Polska będzie musiała więc wydać całkiem dużo, żeby ugościć kilkadziesiąt głów państw, setki polityków, wojskowych i dziennikarzy. Część pieniędzy oczywiście się zwróci – zarobią hotelarze, restauratorzy, taksówkarze. Jaki będzie jednak rzeczywisty, polityczny efekt warszawskiej imprezy? W jakim stopniu to wydarzenie wpłynie na zmianę naszej pozycji w NATO? Otóż w żadnym. Tak samo jak szczyty w Pradze (2002 r.), Rydze (2006 r.) czy Bukareszcie (2008 r.) nie sprawiły, że Czechy, Łotwa i Rumunia awansowały z drugiej do pierwszej ligi sojuszu.

A teraz obiecana demagogia. Za 55 mln dolarów można kupić ok. 500 amerykańskich pocisków przeciwpancernych Javelin. Można też wydać te pieniądze na kilkaset rakiet powietrze-ziemia Brimstone. Albo zmodernizować nasze systemy łączności. Można sobie wyobrazić dziesiątki sposobów na to, jak lepiej zagospodarować tę kwotę.

Oczywiście, uzbrojenia nie kupuje się z marszu w sklepie za rogiem. Trudno też sprecyzować, na co dokładnie starczyłoby 55 mln dolarów, bo na tym rynku żaden czołg i żadna rakieta nie mają stałej ceny. Warto chyba jednak zadać sobie pytanie, czy Polsce powinno bardziej zależeć na „zaszczytach" czy na wzmacnianiu zdolności obronnych. Czy  mamy koić nasze lęki odwiedzinami Baracka Obamy czy raczej śmigłowcami i haubicami?

Co ciekawe, w ostatnich latach premier Donald Tusk, prezydent Bronisław Komorowski i minister spraw zagranicznych Radosław Sikorski kpili i odżegnywali się od „polityki symboliczno-godnościowej", którą mieli uprawiać swego czasu Lech Kaczyński i Anna Fotyga. Sęk w tym, że ta definicja idealnie pasuje do polityki zagranicznej... obecnego rządu. Począwszy od wizyty prezydenta USA z okazji obchodów „25-lecia wolności" poprzez wybór Donalda Tuska na ceremonialne stanowisko w Unii Europejskiej, a skończywszy na szczycie NATO w Warszawie – słyszeliśmy po tysiąckroć, jak niebywałe są to wiktorie, jak bardzo jesteśmy szanowani, jak uważnie świat słucha Polski. W istocie owe dyplomatyczne osiągnięcia nie były niczym więcej niż tylko symbolami.

Co może szpica?

Przyjrzyjmy się zresztą kolejnemu „sukcesowi": w Newport zapadła decyzja o powstaniu tzw. szpicy, czyli sił szybkiego reagowania NATO (w liczbie ok. 4 tys. żołnierzy), które miałyby zostać wydzielone z już istniejącej NATO Response Force (20 tysięcy) i byłyby w stanie dotrzeć do każdego zakątka świata w ciągu dwóch–pięciu dni. Dowództwo będzie się mieścić w Szczecinie.

Jaką rolę szpica mogłaby odegrać w konflikcie z Rosją? Kiedy kilka dywizji pancernych będzie się zbliżało do Białegostoku, czy szpica je zatrzyma?

Radość w polskich mediach zapanowała ogromna. Nie da się ukryć: to wielki zaszczyt. Co to jednak oznacza dla nas w praktyce? Niewiele. Podobnie jak dla bezpieczeństwa Belgii nie ma większego znaczenia fakt, że siedziba Naczelnego Dowództwa Sił Sojuszniczych mieści się na przedmieściach Mons, 70 km na północ od Brukseli. Nie miałbym nic przeciwko ulokowaniu dowództwa szpicy w Niemczech lub Wielkiej Brytanii, gdybym miał tylko pewność, że będzie to jednostka sprawna, faktycznie zdolna do natychmiastowego działania, a przede wszystkim dużo liczniejsza.

Dla porównania: 4 tys. żołnierzy to niewiele więcej, niż Francja utrzymuje w swoich trzech stałych bazach w Afryce: Dżibuti, Senegalu i Gabonie. W Korei Południowej zaś stacjonuje blisko 30 tys. amerykańskich żołnierzy, których zadaniem jest odparcie ewentualnego ataku z Północy.

Nawet zakładając, że szpica będzie znakomicie wyposażona i wyszkolona, to jaką rolę mogłaby odegrać w konflikcie z Rosją? Jeśli 30 tys. rosyjskich żołnierzy wkroczy do Estonii, czy odpowiedzią NATO będzie wysłanie szpicy? Kiedy kilka dywizji pancernych będzie się zbliżało do Białegostoku, czy zatrzyma je szpica?

Rodzi się ponadto dręczące podejrzenie: jeżeli zachodni przywódcy zapewniają teraz Polskę oraz kraje bałtyckie, że dzięki szpicy sojusz będzie w stanie bezzwłocznie odpowiedzieć na atak z zewnątrz, to czy do tej pory NATO nie miało zamiaru reagować bezzwłocznie? Co w takim razie z NATO Response Force, która przecież miała pełnić taką funkcję? Jeśli sojusz teraz pośrednio przyznaje, że nie jest w stanie błyskawicznie wysłać w rejon konfliktu 20 tys. żołnierzy, tylko 4 tys., to należałoby to potraktować raczej jako niepokojący sygnał, a nie „sukces". Jeżeli obecnie Estończycy mogą liczyć na wsparcie jednej brygady „w ciągu dwóch–pięciu dni", to czy dotychczas mogli liczyć na wsparcie jednego plutonu „w ciągu 10-14 dni"? A może tylko na wyrazy „solidarności i zaniepokojenia"?

Scenariusz estoński

Większość zachodnich polityków potrzebowała pół roku, by oficjalnie przyznać, że Ukraina toczy wojnę z Rosją, a nie z prorosyjskimi separatystymi. Wyobraźmy sobie teraz sytuację, w której Rosjanie nie wprowadzają do Estonii 30 tys. żołnierzy, lecz powtarzają scenariusz krymski, z „zielonymi ludzikami", prowokacjami, braniem zakładników, wykorzystując przy tym całą swoją machinę propagandową. Czy wówczas Barack Obama, Angela Merkel i François Hollande zareagują szybko i stanowczo, czy może będą szukać pretekstu, by nie uruchamiać artykułu 5 i za wszelką cenę uniknąć bezpośredniej konfrontacji militarnej z Rosją?

Jest chyba oczywiste, że w razie jakichkolwiek wątpliwości co do obecności regularnych wojsk rosyjskich w Estonii czy na Łotwie kanclerz Niemiec oraz jej ministrowie obrony i spraw zagranicznych będą się skłaniać ku „głębszemu namysłowi". Pentagon będzie pokazywał swoje zdjęcie satelitarne, a Kreml będzie jak zwykle przekonywał, że to wyssane z palca brednie. Wtedy zaś w kilku NATO-wskich stolicach zabrzmi chóralne: „Poczekajmy, nie podejmujmy zbyt pochopnych kroków, nie wiadomo, czy to inwazja".

Jeśli obecnie wielu europejskich polityków (np. prezydent Czech Miloš Zeman) twierdzi, „że nie ma dowodów na obecność rosyjskich oddziałów na Ukrainie", to w przypadku napaści na kraje bałtyckie będą jeszcze mocniej przymykać oczy na rzeczywistość. Albowiem stwierdzenie, że Rosja dokonała inwazji na Estonię, Łotwę czy Litwę, będzie ze sobą niosło koszty nieporównywalnie większe niż w przypadku Ukrainy. Koszty, przed którymi wiele krajów będzie chciało uciec.

Wbrew obiegowym opiniom artykuł 5 traktatu waszyngtońskiego wcale nie przewiduje „automatyzmu" ani nikogo do niczego nie zmusza: każda strona ma „udzielić pomocy Stronie lub Stronom napadniętym, podejmując niezwłocznie, samodzielnie, jak i w porozumieniu z innymi Stronami działania, jakie UZNA ZA KONIECZNE (podkreślenie moje – M.M.), łącznie z użyciem siły zbrojnej".

Pytanie brzmi, jakie działania „uznają za konieczne" na przykład Niemcy?