Na skorzystanie z prawa pierwokupu wójt, burmistrz, prezydent miasta ma dwa miesiące, licząc od dnia otrzymania zawiadomienia o treści umowy sprzedaży. Obowiązek poinformowania o tym gminy ciąży na notariuszu, który sporządził umowę sprzedaży. Przez ten okres transakcja znajduje się niejako w zawieszeniu.
Jeśli w ciągu dwóch miesięcy gmina nie skorzysta z pierwokupu, transakcja dochodzi do skutku i działka przechodzi na własność kupującego.
Gdy jednak gmina z pierwokupu skorzysta, sprzedający dostaje za nieruchomość dokładnie taką cenę, jaką ustalił w umowie sprzedaży z niedoszłym nabywcą. Może natomiast negocjować inne warunki transakcji, np. sposób zapłaty.
Do kręgu bliskich ustawa z 1997 r. o gospodarce nieruchomościami zalicza: ¦ dzieci, wnuki, prawnuki (zstępnych), ¦ rodziców, dziadków, pradziadków (wstępnych), ¦ rodzeństwo, ¦ dzieci rodzeństwa, czyli siostrzeńców, siostrzenice, bratanków, bratanice, ¦ małżonka, ¦ osobę, z którą sprzedający pozostaje faktycznie we wspólnym pożyciu, ¦ dzieci adoptowane i adopcyjnych rodziców.
Czym innym niż prawo pierwokupu przysługującego gminie jest prawo odkupu i pierwokupu przewidziane w kodeksie cywilnym. Prawo odkupu może sobie zastrzec sprzedający nieruchomość w odrębnej umowie na pięć lat. Prawo pierwokupu dla sprzedającego może być ustanowione w umowie (umowne) na wypadek, gdyby nowy właściciel chciał sprzedać nieruchomość. W kodeksie cywilnym jest przewidziany jeszcze pierwokup dla współwłaścicieli nieruchomości rolnej, gdy jeden z nich sprzedaje swój udział w tej nieruchomości. Nie dotyczy to sytuacji, gdy nabywcą udziału jest inny współwłaściciel lub osoba, która odziedziczyłaby gospodarstwo po sprzedającym. Ustawowe prawo pierwokupu przysługuje również długoletniemu dzierżawcy nieruchomości rolnej. Pierwokup w niektórych wypadkach może być przewidziany także w innych ustawach, np. dla Agencji Własności Rolnej. ¦