Prawo stało się przychylne dla przedsiębiorstw przesyłowych

Jest to odpowiedź na potrzeby przedsiębiorstw wykorzystujących do dostarczania swojego produktu lub świadczenia usług urządzenia sieciowe. Z naturalnych względów muszą one częstokroć przebiegać przez nieruchomości należące do odbiorców tych produktów lub usług czy też przez nieruchomości osób trzecich. Dotychczasowe uregulowania kodeksu cywilnego nie dawały jasnej odpowiedzi na pytanie, kto jest właścicielem takich urządzeń wzniesionych na gruncie nienależącym do przedsiębiorstwa sieciowego, nie pozwalały również na zagwarantowanie trwałego tytułu prawnego do korzystania z takiego gruntu w celu wybudowania i eksploatowania na nim urządzeń sieciowych.

Zmiany wprowadzone do art. 49 kodeksu cywilnego (DzU z 2008 r. nr 116, poz. 731) potwierdzają, że urządzenia do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej lub inne urządzenia podobne nie stają się własnością przedsiębiorstwa sieciowego przez sam fakt połączenia z przedsiębiorstwem. Do przeniesienia własności tych urządzeń wymagana jest odrębna umowa między właścicielem urządzeń a przedsiębiorstwem lub inną osobą, która może być zainteresowana ich nabyciem. Pozwoli to na obrót majątkiem sieciowym, ustanawianie na nim zabezpieczeń rzeczowych lub oddawaniem w leasing.

Nie budzi wątpliwości, że urządzeniami do doprowadzania lub odprowadzania są np. rurociągi czy kable służące do przesyłu prądu. Problemy pojawiają się przy ocenie innych elementów przedsiębiorstwa sieciowego.

Orzecznictwo sądowe opowiada się za szerokim rozumieniem tego pojęcia, nie ograniczając go tylko do urządzeń technicznych w rozumieniu literalnym, ale obejmując nim inne części infrastruktury niezbędne do funkcjonowania takich urządzeń. Dzięki temu za rzecz ruchomą stanowiącą odrębny od gruntu przedmiot własności uznaje się budynek stacji trafo (

wyrok SN z 18 czerwca 2004 r., II CK 259/03

).

Orzecznictwo poszło dalej, uznając za urządzenia, o których mowa w art. 49, także studnie, z których przedsiębiorstwo wodociągowe pobiera wodę wprowadzaną do wodociągu (wyrok SN z 16 lutego 2005 r., IV CK 512/04), a nawet wszelkie budynki i urządzenia takiego przedsiębiorstwa (wyrok WSA w Warszawie z 10 czerwca 2005 r., I SA/Wa 643/04).

Przyjęcie takiej wykładni oznacza np., iż hipoteka ustanowiona na nieruchomościach przedsiębiorstwa wodociągowego nie będzie obejmować urządzeń na nim posadowionych, które będą mogły być za to obciążone np. zastawem rejestrowym. Oznacza to również, że przy nabyciu nieruchomości należałoby sprawdzić, czy posadowione na nim budynki lub urządzenia nie stanowią urządzeń w rozumieniu art. 49 wchodzących w skład przedsiębiorstwa. W takim wypadku może się bowiem okazać, iż nabywca nieruchomości, na której posadowiony jest budynek wynajęty na siedzibę przedsiębiorstwa wodociągowego, może nabyć sam grunt bez budynku.

Właściwe zdefiniowanie zakresu urządzeń, o których mowa w art. 49, ma również podstawowe znaczenie dla wprowadzonej do kodeksu nowej instytucji prawnej. Otóż zgodnie z art. 305

1

k.c.

nieruchomość będzie można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (służebność przesyłu). Co więcej, kodeks przewiduje, iż ustanowienie takiej służebności będzie możliwe nawet wbrew woli właściciela nieruchomości, jeżeli ustanowienie służebności będzie konieczne do prawidłowego korzystania z urządzeń.

Kodeks nie wskazuje przy tym, czy służebnością przesyłu będzie można obciążyć tylko nieruchomość, na której zlokalizowane są lub będą urządzenia, czy też inne nieruchomości, jeśli używanie ich będzie konieczne do prawidłowego korzystania z urządzeń.

Treść art. 305

3

§ 3, która nakazuje usunięcie urządzeń po wygaśnięciu służebności, sugeruje, iż prawidłowa jest pierwsza interpretacja. Oznaczałoby to jednak, że nie można ustanowić służebności przesyłu polegającej na prawie przechodu przez sąsiadujące nieruchomości w celu konserwacji urządzeń. Wydaje się to sprzeczne z intencją ustawodawcy. W związku z tym za prawidłową należy uznać wykładnię pozwalająca na ustanawianie służebności także na gruntach, na których nie znajdują się urządzenia, o których mowa w art. 49, jeśli korzystanie z tych gruntów jest konieczne do właściwego korzystania z tych urządzeń.

Z kolei jeżeli prawidłowa jest przedstawiona szeroka interpretacja art. 49 k. c., oznaczałoby to, iż przedsiębiorstwo sieciowe może żądać ustanowienia na swoją rzecz służebności przejazdu do swojego budynku administracyjnego lub np. kotłowni w zakresie, w jakim jest to konieczne do prawidłowego korzystania z tych budynków, nawet jeżeli przedsiębiorstwo ma zapewniony dostęp drogi publicznej.