Wolno ustanawiać za wynagrodzeniem służebność przesyłu prądu, gazu, wody na prawie użytkowania wieczystego – przesądził Sąd Najwyższy w składzie siedmioosobowym. Jednocześnie jednak zatamował wielomilionowe roszczenia dotyczące starych urządzeń państwowych – tylko dla wodociągów katowickich wynoszą one ok. 60 mln zł. Zamknął drogę do występowania z roszczeniami za urządzenia dostarczające media wybudowane przez przedsiębiorstwa państwowe przed zawarciem umowy o użytkowanie wieczyste na gruntach Skarbu Państwa w czasie obowiązywania zasady jednolitej własności państwowej , tj. przed 1 lutego 1989 r.
5 mln za wodociąg
Pytanie zadał sobie sam SN, gdy trafiła do niego skarga kasacyjna Spółdzielni Mieszkaniowej Piast w Katowicach. Spółdzielnia zwróciła się z wnioskiem do Katowickich Wodociągów SA o ustanowienie służebności przesyłu. Chodziło o sieć kanalizacyjną i wodociągową przebiegającą przez nieruchomość, którą ma w użytkowaniu wieczystym. Sieć wybudowało w latach 70. ubiegłego wieku przedsiębiorstwo państwowe, poprzednik prawny katowickich wodociągów. Spółdzielnia zażądała 5,5 mln zł wynagrodzenia. Gdy spółka odmówiła jego zapłaty, spółdzielnia wystąpiła do sądu rejonowego. Ten pozew oddalił. Uznał, że o ustanowienie służebności może starać się tylko właściciel nieruchomości.
Podobnego zdania jak SR był Sąd Okręgowy w Katowicach. Przyznał, że Sąd Najwyższy orzekał różnie, ale SO jest zwolennikiem poglądu, jaki wyraził SN w postanowieniu z 28 marca 2014 r. (III CSK 174/13). Uznał, że służebność ma zapewnić przedsiębiorcy stabilny tytuł do korzystania z urządzeń i cudzej nieruchomości w określonym zakresie. Mimo że oba prawa: własności i użytkowania wieczystego, są do siebie podobne, to jednak są to odrębne dwie instytucje. Prawo użytkowania wieczystego nie gwarantuje stabilności prawa, ponieważ ustanawia się je na określony czas i razem z nim wygasłaby służebność.
Spółdzielnia wystąpiła ze skargą kasacyjną do SN. Ten nabrał wątpliwości i zapytał poszerzony skład: czy służebność przesyłu może być ustanowiona na prawie użytkowania wieczystego, a jeżeli tak, to czy użytkownik może żądać ustanowienia takiej służebności wówczas, gdy urządzenia przesyłowe znajdowały się na nieruchomości Skarbu Państwa przed oddaniem jej w użytkowanie wieczyste.
Nie dla wszystkich
SN odpowiedział, że służebność może być ustanowiona na prawie użytkowania wieczystego. Użytkownik nie może jednak skutecznie żądać jej ustanowienia, jeżeli urządzenia przesyłowe zainstalowane przez przedsiębiorstwo państwowe w okresie obowiązywania zasady jednolitej własności państwowej znajdowały się na nieruchomości Skarbu Państwa przed oddaniem jej w użytkowanie.
SN powołał się na art. 233 kodeksu cywilnego. Stanowi on, że użytkownik wieczysty może rozporządzać swoim prawem. Ustawodawca w żadnym przepisie nie ograniczył go, a skoro ograniczeń nie ma, można je obciążyć każdym ograniczonym prawem rzeczowym – tłumaczył SN.
Artykuł 241 k.c. stanowi natomiast, iż z chwilą wygaśnięcia użytkowania wygasają prawa je obciążające – logiczne zatem jest, że wcześniej musiały one powstać.
Prawne uwarunkowania prowadzenia e‑sklepu w 2022 roku
SN zwrócił też uwagę na przepisy szczególne dotyczące sprzedaży mienia przedsiębiorców z sektora stoczniowego. Stanowią one wprost, że w razie sprzedaży prawa użytkowania wieczystego w mocy pozostaje obciążająca je służebność przesyłu.
Podobnie przepisy wykonawcze do ustawy o księgach wieczystych i hipotece przewidują, że w dziale III księgi wpisuje się ograniczone prawa rzeczowe obciążające nieruchomości oraz prawo użytkowania wieczystego. ©?
Sygnatura akt: III CZP 101/16
Opinia
Piotr Zamroch, radca prawny specjalizujący się w służebności przesyłu
Uchwała SN odnosi się do wszystkich sieci przesyłowych dostarczających media, czyli wodę, prąd, gaz, ciepło, sygnały telekomunikacyjne, a także odprowadzających ścieki. Na pewno ujednolici praktykę, gdyż do tej pory sądy orzekały rozbieżnie. Jedne pozwalały ustanawiać służebność przesyłu na użytkowaniu wieczystym, a inne nie. To godziło w pewność obrotu prawnego. Uchwała jest na pewno korzystna dla przedsiębiorców przesyłowych, szczególnie dla realizacji nowych inwestycji. Sieci przebiegają bowiem albo są projektowane również na terenach oddanych w użytkowanie wieczyste, a uchwała przesądza, z kim należy prowadzić rokowania i zawrzeć umowę. Uchwała uwolni przedsiębiorców od obowiązku zaspokojenia roszczeń związanych ze starymi urządzeniami przesyłowymi wybudowanymi przez przedsiębiorstwa państwowe przed 1 lutego 1989 r., czyli przed zniesieniem zasady jednolitej własności państwowej na nieruchomościach Skarbu Państwa, przed oddaniem nieruchomości w użytkowanie wieczyste. Nie ucieszą się sami użytkownicy wieczyści, którzy, tak jak SM „Piast", dochodzili wielomilionowych wynagrodzeń.
