Dzieli sąd lub strony

Podział majątku może zostać przeprowadzony już w trakcie sprawy o rozwód lub separację. Potem małżonkowie mogą przeprowadzić ten podział w umowie

Publikacja: 19.10.2010 02:20

Foto: www.sxc.hu

Izabela Lewandowska

Jeśli nie dojdą do porozumienia, pozostaje wniesienie do sądu sprawy o podział tego majątku.

Dokonanie w wyroku rozwodowym lub w sprawie o orzeczenie separacji podziału całego majątku dorobkowego, łącznie z mieszkaniem i domem, wchodzi w rachubę, jeśli nie spowoduje to nadmiernej zwłoki w postępowaniu (art. 58 § 3 k. r. o.).

Tak zaś będzie głównie wówczas, gdy między małżonkami nie ma sporu co do składu i sposobu podziału majątku, a poza tym jeśli nie jest konieczne przeprowadzenie czasochłonnego i mającego rozległy zakres postępowania dowodowego. Podział w sprawie rozwodowej jest co do zasady wyłączony, jeśli jego dokonanie wymagałoby udziału osób trzecich – współwłaścicieli, spadkobierców, wierzycieli.

Sąd w sprawie o rozwód czy separację nie zajmie się podziałem z własnej inicjatywy – musi być wniosek jednego z małżonków. Co ważne, jeśli są zgodni, może na ich wniosek dokonać podziału mieszkania albo przyznać je jednemu z nich, nie dzieląc jednak ostatecznie całości majątku (art. 58 § 2 k. r. o.).

Na tym eksmałżonku, który domaga się rozliczenia nakładów: z jego majątku osobistego na majątek wspólny albo z majątku wspólnego na majątek osobisty drugiego małżonka, spoczywa w praktyce ciężar udowodnienia tych nakładów i ich wysokości. Może to nie być łatwe, choć również sąd z własnej inicjatywy zobligowany jest do ich rozliczenia.

[srodtytul]Podział także po latach[/srodtytul]

Odrębną sprawę o podział majątku wspólnego może wnieść każdy z małżonków. Ten, który występuje z tą inicjatywą, zwany jest wnioskodawcą, a drugi uczestnikiem postępowania.

Z żądaniem podziału majątku dorobkowego można wystąpić do sądu także kilka lat po rozwodzie czy formalnej separacji. Takie roszczenie się nie przedawnia.

Wniosek o podział kieruje się do sądu rejonowego właściwego według położenia majątku, który ma być przedmiotem podziału. Jeśli część majątku wspólnego znajduje się w okręgach dwu lub więcej sądów rejonowych, wybór jednego z nich należy do małżonka występującego z wnioskiem o podział. Sprawy te rozpatrywane są w wydziałach do spraw rodzinnych i nieletnich.

Możliwe jest też zawarcie ugody przed sądem. Sprawy o małżeńskie działy, zwłaszcza gdy są następstwem rozwodu i eksmałżonkowie są w ostrym konflikcie, należą do najdłuższych i najuciążliwszych. Oprócz emocji zwaśnionych stron powodem tego są także trudności w ustaleniu składu majątku i wycenie poszczególnych dóbr.

Ponieważ nie ma żadnych terminów dla wystąpienia do sądu o podział majątku dorobkowego, jeśli nie doszło do podziału w wyroku rozwodowym czy orzekającym separację, stan tymczasowości może trwać latami.

Gdy chodzi o zasady podziału, art. 46 k. r. o. odsyła w zakresie nieunormowanym bezpośrednio w k. r. o. do przepisów o wspólności majątku spadkowego i dziale spadku (art. 1035 – 1046 k. c.). W zakresie zaś samej procedury, wedle której sąd rozpatruje wniosek, obowiązują art. 566 i 576 k. p. c.

One z kolei nakazują odpowiednie stosowanie w tym zakresie przepisów k. p. c. o dziale spadku, czyli art. 680 – 689. Ale to nie koniec odesłań, bo do działu spadku, a więc i działu majątku wspólnego, stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zniesienie współwłasności (wyjścia ze współwłasności), tj. art. 617 – 625 k. p. c.

[srodtytul]Sąd rozstrzygnie kompleksowo[/srodtytul]

W sprawie o podział majątku sąd rozstrzyga kompleksowo wszystkie kwestie łączące się z nim, a zwłaszcza żądanie ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym [b](por. szczegółowe uwagi [link=http://www.rp.pl/artykul/492625.html]tutaj[/link])[/b], zwrot wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na osobiste, z osobistych na wspólny [b](szczegółowo o zasadach rozliczania nakładów - [link=http://www.rp.pl/artykul/492627.html]zobacz tutaj[/link])[/b], spór co do tego, czy dany przedmiot należy do majątku dorobkowego, żądanie rozliczenia z tytułu korzystania ze wspólnego majątku przez jednego z małżonków po ustaniu wspólności, a więc po rozwodzie i separacji

[ramka][b]Przykład[/b]

Małżonkowie po rozwodzie nadal korzystali w równym stopniu ze wspólnego domu. Natomiast tylko mąż wykorzystywał od dnia rozwodu do dnia orzeczenia o podziale majątku wspólnego pawilon handlowy należący do tego majątku, prowadząc w nim działalność gospodarczą.

Cena rynkowa wynajmu takiego pawilonu w tym okresie (od 31 maja 2008 r. do1 czerwca 2010 r.) wynosiła 5 tys. zł miesięcznie.

Mąż, wynajmując taki pawilon, musiałby zapłacić za ten okres (24 miesiąca) 120 tys. zł. Ponieważ udziały w majątku dorobkowego są wspólne, tylko połowa tej korzyści należy do niego. Druga połowa, tj. 60 tys. zł, przypada na żonę.

Przy podziale majątku wspólnego sąd zaliczy tę kwotę na poczet udziału męża w majątku wspólnym. [/ramka]

[ramka][b]Uwaga![/b]

Trzeba pamiętać o zgłoszeniu wszystkich tego rodzaju roszczeń w trakcie sprawy o podział, bo po zapadnięciu prawomocnego postanowienia działowego dochodzenie ich w odrębnym postępowaniu jest niedopuszczalne (art. 618 k. p. c.)[/ramka]

[srodtytul]Sąd ustala skład i wartość[/srodtytul]

Sąd ma obowiązek z urzędu, a więc z własnej inicjatywy, ustalić skład i wartość majątku dorobkowego; nie może poprzestać na inicjatywie samych eksmałżonków.

W razie sporu między nimi co do tego, czy dane dobro wchodzi do tego majątku czy nie, sąd może wydać postanowienie wstępne. Od takiego postanowienia można wnieść apelację.

Przy podziale liczy się wartość ustalona wedle cen z dnia orzekania o nim przez sąd, a nie z dnia ustania wspólności. Oznacza to, że jeśli sprawa o podział przeciąga się, konieczne może być przeprowadzenie ponownej wyceny. Miarodajne są ceny rynkowe.

Przy ustalaniu wartości poszczególnych dóbr sąd musi uwzględnić związane z nimi obciążenia. Do nich należy przede wszystkim hipoteka obciążająca nieruchomość.

[ramka][b]Przykład[/b]

Małżonkowie zaciągnęli w 2000 r. kredyt na budowę domu w kwocie 300 tys. zł na 20 lat. Spłata tej kwoty została zabezpieczona hipoteką kaucyjną w kwocie 350 tys. zł. Do dnia podziału majątku dorobkowego została spłacona część kredytu w kwocie 120 tys. zł. Sąd, przyznając dom mężowi, powinien dla celów podziału pomniejszyć jego wartość o 180 tys. zł.

Na podobnej zasadzie musi być uwzględnione w tych rozliczeniach prawo dożywocia czy służebność mieszkania, jeśli małżonkowie nabyli duży dom od osoby, która w związku ze sprzedażą zastrzegła sobie dożywotnio prawo do zajmowania w nim pierwszej jego kondygnacji – kuchni, łazienki i dwu pokoi.

Gdy nie ma zgody między małżonkami co do wartości poszczególnych dóbr wchodzących w skład majątku dorobkowego, np. domu, mieszkania, samochodu, sąd powoła biegłych czy biegłego, np. rzeczoznawcę majątkowego, dla ustalenia tej wartości.

Nie uwzględnia się dóbr, które zostały zużyte w trakcie trwania wspólności i sprzedane, uwzględnia natomiast wartość dóbr, które jeden z małżonków bezprawnie, bez wymaganej zgody drugiego i wbrew jego woli sprzedał, zużył, roztrwonił[/ramka].

[srodtytul]Korzyści ze wspólnego po rozwodzie...[/srodtytul]

Jeśli tylko jeden z małżonków korzystał po rozwodzie czy po ustaniu wspólności dorobkowej z innych przyczyn z majątku dorobkowego, musi się rozliczyć z tego z mężem czy żoną.

Jeśli o podział majątku były małżonek zwróci się do sądu, ten musi również rozliczyć korzyści, jakie jeden z byłych małżonków odniósł z wyłącznego władania majątkiem dorobkowym czy jakąś jego częścią.

Nie wolno mu powiedzieć byłym małżonkom, by kwestię tę załatwili w odrębnym procesie [b](postanowienie SN z 19 czerwca 2009 r., sygn. V CSK 485/08)[/b].

[srodtytul]... i po śmierci małżonka[/srodtytul]

Wspólność majątkowa między małżonkami ustaje także wskutek śmierci jednego z nich. Podział majątku następuje w trakcie działu majątku spadkowego. Może się zdarzyć, że po śmierci jednego z małżonków nie doszło do podziału majątku wspólnego.

Wtedy, gdy zejdzie z tego świata także drugi, dla definitywnego załatwienia spraw spadkowych z wnioskiem o podział majątku dorobkowego muszą wystąpić spadkobiercy.

Również przy tych podziałach obowiązują takie zasady jak przy podziale będącym skutkiem rozwodu. Spadkobiercy nie mogą jednak skorzystać z możliwości ustalenia nierównych udziałów małżonków w tym majątku [b]([link=http://www.rp.pl/artykul/492625.html]czytaj tutaj[/link])[/b], chyba że spadkodawca przed śmiercią wniósł do sądu sprawę o rozwód, separację albo o unieważnienie małżeństwa.

[srodtytul]Co dla męża, co dla żony[/srodtytul]

Dzieląc majątek, sąd decyduje, które przedmioty mają przypaść żonie, a które mężowi. Często przeprowadzenie takiego ekwiwalentnego podziału nie jest możliwe, dlatego, jak przy działach spadkowych, konieczne są spłaty czy dopłaty.

Muszą one odpowiadać rzeczywistej różnicy między dzielonymi dobrami. Warto tu przytoczyć [b]postanowienie z 6 stycznia 2000 r. (sygn. I CKN 320/98), w którym Sąd Najwyższy[/b] przyjął, że zasady współżycia społecznego nie mogą uzasadniać pozbawienia takiej spłaty czy dopłaty w całości lub choćby w części. Obniżka może wchodzić w rachubę tylko w szczególnych wypadkach.

W szczególnych wypadkach, gdy przemawiają za tym zasady współżycia społecznego, wartość spłat może być też podwyższona [b](por. uchwała SN z 17 listopada 2009 r., sygn. III CZP 81/09, oraz postanowienie SN z 22 stycznia 2009 r., sygn. III CSK 251/08)[/b].

Czym innym niż obniżenie spłat jest możliwość ustalenia nierównych udziałów w tym majątku [b]([link=http://www.rp.pl/artykul/492625.html]zobacz tutaj[/link])[/b].

Jeśli w trakcie małżeństwa prawo użytkowania wieczystego stanowiące majątek osobisty małżonka zostanie przekształcone we własność, także ona należeć będzie do jego majątku osobistego. To samo trzeba odnieść do przekształcenia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w odrębną własność.

Także w tym zakresie obowiązuje zasada, że przedmioty nabyte w zamian za środki uzyskane przez danego małżonka przed ślubem oraz w drodze spadku i darowizny po ślubie należą tak samo jak te pierwotne do jego majątku zwanego dziś osobistym, a przedtem odrębnym.

[srodtytul]Czasem wystarczy rejent[/srodtytul]

Angażowanie sądu nie jest jednak konieczne do podziału wspólnego majątku. Jeśli małżonkowie dojdą do porozumienia, mogą podzielić majątek sami. Jeśli w skład dorobku wchodzą nieruchomości albo spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu (mieszkania, lokalu użytkowego), konieczne jest udanie się do notariusza. Inaczej umowa będzie nieważna. Nawet zważywszy na wynagrodzenie notariusza, jest to szybsze i w sumie może się okazać tańsze niż postępowanie przed sądem.

Jeśli w skład majątku wchodzą tylko ruchomości czy pieniądze, eksmałżonkowie mogą zawrzeć umowę o podziale majątku dorobkowego bez udziału rejenta.

Trzeba zaznaczyć, że w sposób polubowny, ugodą zawartą przed sądem, może się zakończyć także sprawa o podział majątku wspólnego wniesiona do sądu.

[srodtytul]Ile to kosztuje w sądzie... [/srodtytul]

Z wnioskiem do sądu o podział majątku wspólnego (dorobkowego) po ustaniu wspólności może wystąpić każdy z małżonków. Kosztuje to 1 tys. zł bez względu na wartość dzielonych dóbr. Jeśli jednak wniosek zawiera zgodny projekt podziału tego majątku, opłata sądowa wynosi tylko 300 zł.

Inną kwestią jest wynagrodzenie adwokata czy radcy prawnego, którego wysokość ustalana jest umownie. Sprawę wnosi się do sądu właściwego wedle miejsca położenia majątku, a gdy do podziału dochodzi w związku ze sprawą spadkowa po zmarłym małżonku – spadku.

[srodtytul]... u notariusza[/srodtytul]

Wysokość wynagrodzenia notariusza jest ustalana umownie. Notariusz jednak nie może zażądać od nas więcej, niż wynika ze stawek opłat unormowanych urzędowo.

Określa je rozporządzenie ministra sprawiedliwości z 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej (DzU nr 148, poz. 1564 ze zm.).

Przy podziale wynagrodzenie notariusza liczy się od ogólnej wartości dzielonego majątku. Stawka wynosi od wartości:

-do 3000 zł – 100 zł,

-powyżej 3000 do 10 000 zł – 100 zł plus 3 proc. od nadwyżki powyżej 3000 zł,

-powyżej 10 000 do 30 000 zł – 310 zł plus 2 proc. od nadwyżki powyżej 10 000 zł,

-powyżej 30 000 zł do 60 000 – 710 zł plus 1 proc. od nadwyżki ponad 30 000 zł,

-powyżej 60 000 zł do 1 000 000 – 1010 zł plus 0,4 proc. od nadwyżki ponad 60 000 zł,

-powyżej 1 000 000 zł do 2 000 000 zł – 4770 zł plus 0,2 proc. od nadwyżki ponad 1 000 000 zł,

-powyżej 2 000 000 zł – 6770 zł plus 0,25 proc. od nadwyżki powyżej 2 000 000 zł, nie więcej jednak niż 10 000 zł, a w wypadku czynności dokonywanych pomiędzy osobami zaliczanymi do I grupy podatkowej w rozumieniu ustawy o podatku od spadków i darowizn – nie więcej niż 7500 zł.

Od wynagrodzenia notariusza i opłat za odpisy liczy się 22-proc. VAT obciążający klienta. Trzeba też pamiętać o opłatach za odpisy i wpisy (6 zł od strony plus 22 proc. VAT).

[ramka][b]Z orzeczeń sądowych[/b]

-Przy podziale majątku wspólnego po rozwodzie sąd musi, ustalając wartość nieruchomości objętej podziałem, uwzględnić ciążący na niej dług zabezpieczony hipotecznie[b] (postanowienie SN z 21 stycznia 2010 r., sygn. I CSK 205/09)[/b]

-Jeżeli sąd II instancji uwzględnia powstałą w toku postępowania apelacyjnego – ze względu na upływ czasu – zmianę wartości składników majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego, dokonuje ponownego ustalenia – na dzień zamknięcia rozprawy przed sądem drugiej instancji – wartości wszystkich składników majątku wspólnego [b](postanowienie SN z 21 listopada 2002 r., sygn. CKN 1018/00)[/b]

-Prawomocny wyrok orzekający rozwód może być podstawą wpisu w księdze wieczystej współwłasności w częściach ułamkowych na rzecz byłych małżonków [b](uchwała SN z 21 czerwca 2001 r., sygn. III CZP 16/01)[/b][/ramka]

[ramka][b]Skróty:[/b]

k. r. o. – ustawa z 25 lutego 1964 r. – [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=44EA2B2E55A720AC74A63F42983D1796?id=71706]Kodeks rodziny i opiekuńczy [/link](DzU. z 1964 r. nr 9, poz. 59 ze zmianami),

k. p. c. – ustawa z 17 listopada 1964 r. – [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=75427E5227A23128D5F888C912C40076?id=70930]Kodeks postępowania cywilnego[/link] (DzU. z 1964 r. nr 43, poz. 269 ze zmianami)

SN – Sąd Najwyższy

WSA – wojewódzki sąd administracyjny

o.p. – ustawa z 29 sierpnia 1997 r. – [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=0D09F12C2831AA93BF6960FCD82353EC?id=176376]Ordynacja podatkowa[/link] (DzU. z 2005 r. nr 8, poz. 60 ze zmianami)[/ramka]

[ramka][b]Zobacz wzory:

[link=http://rzeczpospolita.pl/pliki/prawo/prawodla/pdf/wzor%20pozew%20o%20rozwod.pdf]Pozew o rozwód[/link]

[link=http://rzeczpospolita.pl/pliki/prawo/prawodla/pdf/wzor%20pozew%20bez%20orzekania.pdf]Pozew o rozwód bez orzekania o winie i o podział majątku wspólnego[/link]

[link=http://rzeczpospolita.pl/pliki/prawo/prawodla/pdf/wzor%20pozew%20o%20podzial1.pdf]Wniosek o podział majątku wspólnego i ustalenie nierównych udziałów[/link]

[link=http://rzeczpospolita.pl/pliki/prawo/prawodla/pdf/wzor%20pozew%20o%20podzial.pdf]Wniosek o podział majątku wspólnego[/link]

[link=http://rzeczpospolita.pl/pliki/prawo/prawodla/pdf/wzor%20pozew%20o%20separacje.pdf]Pozew o separację[/link][/b][/ramka]

[ramka][b][link=http://www.rp.pl/temat/492203.html]ZOBACZ CAŁY PORADNIK[/link][/b][/ramka]