Wielkanocny Festiwal Beethovenowski: Tradycja potraktowana inaczej

Dziś tradycyjny finał w Wielki Piątek, tym razem zostanie zwieńczony wyjątkowym „Requiem” Alfreda Sznittkego. Kompozytor, posługując się wielowiekową tradycją takiego dzieła żałobnego, wzbogacił w nim orkiestrę o elektryczne gitary.

Po dwóch latach festiwal wrócił do obowiązującego od 26 lat harmonogramu. Odbył się znowu w okresie przedwielkanocnym, zapewniając publiczności bezpośredni kontakt z artystami, choć koreańska KNU Symphony Orchestra poprzestała na streamingowym występie włączonym do programu.

Wielkie imprezy, a do takich należy Wielkanocny Festiwal Beethovenowski (ponad 20 koncertów w Warszawie i w ośmiu innych miastach), potrzebują czasu, by w pełni wrócić do dawnej aktywności. Kolejne edycje powstają w wyniku kilkuletniego planowania. Trudno więc było stworzyć tegoroczny program, gdy jeszcze kilka miesięcy temu zespoły zagraniczne bały się podejmować ryzyko podróży do innych krajów.

Wojna na Ukrainie również nie wszystkich do tego zachęca. A po agresji Rosji na Ukrainę organizatorzy dokonali istotnych zmian w układzie koncertów, usuwając całą muzykę rosyjską. Pozostało jedynie „Requiem” Alfreda Sznittkego.

Choć urodził się w Związku Sowieckim, trudno uznać go za kompozytora rosyjskiego. Pochodzi z rodziny niemiecko-żydowskiej, rodzice wyjechali z Niemiec, gdy narastał tam nazizm, a cała jego poważna twórczość jest wyrazem buntu wobec doktryn obowiązujących w sowieckiej sztuce. A opera „Moje życie z idiotą”, którą napisał już po wyjeździe do Niemiec, to studium ideologicznego zniewolenia.

Nieoczywiste nazwiska

Można się było obawiać, że rezygnacja z muzyki rosyjskiej zuboży hasło tegorocznego festiwalu, który chciał pokazać Beethovena jako ojca wielkich form symfonicznych. To on wytyczył drogę kolejnym pokoleniom twórców, wśród których istotne miejsce zajmują także Czajkowski, Rachmaninow czy Szostakowicz.

Ta rezygnacja przyniosła jednak nieoczekiwane efekty. Zamiast dzieł oczywistych były muzyczne odkrycia, przynajmniej dla polskiej publiczności. Do takich należy choćby czołowy twórca Ameryki Charles Ives. Jego II symfonia z 1902 r. to ciekawe połączenie beethovenowskiej tradycji z muzyką rdzennie amerykańską. Z kolei VII symfonia „Angel of Light”, którą w ostatniej dekadzie XX w. napisał Fin Einojuhani Rautavaara, dowodzi, jak zawstydzająco mało wiemy o muzyce z północy Europy.

Dwa tygodnie to oczywiście za mało, by zaliczyć zaawansowany kurs historii form symfonicznych. Festiwal zaproponował kilkanaście przykładów, od Beethovena aż do Krzysztofa Pendereckiego. Szkoda, że z jego spuścizny wybrano tylko kilka fragmentów wielkich dzieł, bo symfonie za rzadko bywają u nas grywane.

Polski przegląd

Z zagranicznych zespołów przyjechała jedynie Israel Camerata Jerusalem o ładnym brzmieniu i tradycyjnym podejściu do Beethovena. Reszta wieczorów należała do polskich zespołów i taki przegląd polskich instytucji filharmonicznych przyniósł ciekawe rezultaty.

Potwierdziła klasę Sinfonia Varsovia prowadzona tym razem przez pełnego energii Amerykanina Roberta Trevino (błyskotliwe zagrany Koncert na orkiestrę Bartoka). Poza konkurencją są katowiccy muzycy z NOSPR-u. Gdy w nagłym zastępstwie za pulpitem dyrygenckim stanęła przed nimi młoda Włoszka Clelia Cafiero, oni wręcz starali się ją prowadzić, w muzycznie zróżnicowanej „Symfoii fantastycznej” Berlioza, dając przykład czujnego, wspólnego muzykowania.