11. Dni Muzyki Ukraińskiej w Warszawie

Cieszymy się, że prezentowany na „11. Dniach” repertuar ukraiński wykonają prawie w całości muzycy polscy. Zależy nam na zachęcaniu polskich wykonawców do sięgania po ukraiński repertuar. I marzy nam się większa jego obecność na polskich scenach.

Zespół Kwartludium przedstawi konceptualne oblicza muzyki ukraińskiej, gdzie czworo instrumentalistów będzie budować dźwiękowe konstelacje, w których niespodziewane spotykać się będzie z nieoczywistym. Sekstet Wokalny proMODERN połączy przeszłość z teraźniejszością: utwory liturgiczne z Kantyków Supraskich końca XVII w. stworzą przestrzeń dla prawykonań nowych dzieł czterech ukraińskich kompozytorek – Bohdany Frolak, Lubawy Sydorenko, Oleny Ilnytskiej i Iryny Blokhiny – zamówień Fundacji Pro Musica Viva. Koncert finałowy to piękna pieśń ukraińska, utwory na skrzypce z towarzyszeniem orkiestry smyczkowej, a także muzyka tylko orkiestrowa. Przeniosą nas w ten niezwykły świat ukraińskiej nostalgii, zadumania i subtelności wspaniała śpiewaczka Olga Pasiecznik, skrzypek Nazar Plyska i Orkiestra Kameralna Filharmonii Pomorskiej Capella Bydgostiensis pod moją dyrekcją.

Dzisiejsza heroiczna obrona Ukrainy przed rosyjską agresją, której celem jest nie zagarnięcie mniejszego czy większego terytorium Ukrainy, lecz unicestwienie ukraińskiego państwa i ukraińskiego narodu z jego kulturą, tym mocniej stawia zadanie przedstawienia ukraińskiego dorobku kulturalnego. Zapraszamy na 11. Dni Muzyki Ukraińskiej w Warszawie.

Roman Rewakowicz Dyrektor Artystyczny

Foto: Mat. Partnera

Koncert kameralny (7.09)

W programie koncertu otwierającego 11. Dni Muzyki Ukraińskiej w Warszawie znajdą się kompozycje reprezentatywne dla nurtu awangardowego w muzyce naszych sąsiadów. To utwory kompozytorów różnych pokoleń: generację lat 50. reprezentuje tu Karmella Cepkolenko, średnie pokolenie – znani dobrze słuchaczom poprzednich edycji festiwalu Zoltan Almaszi i Bohdan Sehin, kompozytorską młodzież – Anna Arkuszyna, Marta Haładżun i Kateryna Grywul. Reprezentowane są również różne ośrodki: utworem Cepkolenko swą obecność na festiwalu zaznacza niezwykle prężnie działająca grupa kompozytorów odeskich, Almaszi i Sehin to reprezentanci szkoły lwowskiej, Arkuszyna, Haładżun i Grywul, również pochodzące z zachodniej Ukrainy, działają poza krajem, w różnych ośrodkach europejskich. Język muzyczny wykonywanych podczas koncertu utworów, choć zróżnicowany, wyrasta z sonorystycznych poszukiwań nowych barw, nowych brzmień, nowych źródeł dźwięku. Podporządkowany jest jednak ekspresji, a często także pozamuzycznym inspiracjom. Niezwykle interesujące są tu najrozmaitsze niekonwencjonalne sposoby wydobywania dźwięków z instrumentów, podporządkowane jednak każdorazowo wyrazowej, emocjonalnej warstwie kompozycji. Fascynująca różnorodność tych utworów, zawarta zarówno w ich tematyce, jak i doborze środków muzycznych i technik kompozytorskich, absorbuje uwagę słuchaczy i z pewnością nikogo nie pozostawi obojętnym.

Koncert wokalny (9.09)

W programie koncertu wokalnego ukraińska muzyka sakralna sprzed ponad trzystu lat zestawiona została z najnowszymi dziełami kompozytorek ukraińskich. Kantyki Supraskie to niezwykły zabytek muzyki końca XVII stulecia. Klasztor w Supraślu przez wieki stanowił jedno z najważniejszych centrów duchowych chrześcijaństwa wschodniego w I Rzeczypospolitej. Od momentu powstania u progu XVI wieku prawosławny, dopiero w 1635 roku przeszedł w ręce unitów i przez niemal dwa stulecia pozostawał we władaniu zakonu bazylianów. Położenie na pograniczu Korony i Litwy, a także kluczowe znaczenie Supraśla dla rozwoju chrześcijańskiej duchowości, wynikające z prężnej działalności tego ośrodka, nie pozostało bez wpływu również na powstającą tutaj muzykę. W XVII wieku to właśnie Rzeczpospolita Obojga (a właściwie trojga) Narodów stała się obszarem przełomowych zmian w muzyce cerkiewnej. To z terenów Rzeczypospolitej nowy styl muzyki cerkiewnej promieniował na wschód, do Moskwy i innych ośrodków prawosławia.

W wykonywanym na festiwalu programie znajdą się dwa koncerty sześciogłosowe i dwa trzygłosowe ze zbioru Kantyków Supraskich, a także prawykonania czterech utworów kompozytorek współczesnych, powstałych na zamówienie Fundacji Pro Musica Viva. Lubawa Sydorenko, Bohdana Frolak, Olena Ilnytska i Irina Blokhina należą do czołowych twórców muzyki ukraińskiej, ich utwory pojawiały się już wielokrotnie w programach Dni Muzyki Ukraińskiej w Warszawie.

To muzyka zróżnicowana pod względem brzmienia i technik kompozytorskich, choć w znacznie większym stopniu zwrócona w stronę muzycznej tradycji niż utwory wykonywane na koncercie inaugurującym festiwal. Zróżnicowana również pod względem źródeł inspiracji – od tekstu bezpośrednio zaczerpniętego z biblijnej Księgi Psalmów (Ilnytska), poprzez poetycką trawestację psalmu pióra ukraińskiego wieszcza romantycznego – Tarasa Szewczenki (Frolak), liryczną poezję Mychajła Semenki – czołowego twórcy ukraińskiego futuryzmu, przedstawiciela „rozstrzelanego odrodzenia” (Sydorenko), aż po zawartą w tytule utworu jednozdaniową religijną deklarację (Blokhina).

Warto przy tej okazji zwrócić uwagę na niezwykle istotną rolę kobiet we współczesnej muzyce ukraińskiej. Od uważanej za pierwszą profesjonalną kompozytorkę ukraińską Stefanii Turkewycz, uczennicy między innymi Arnolda Schönberga, poprzez liczne kompozytorki XX stulecia, w tym twórczynie, których muzyka wykonywana jest na pozostałych koncertach tegorocznego festiwalu: Karmellę Cepkolenko czy Hannę Hawrylec, aż po wymienione wyżej kompozytorki, których muzyka zabrzmi na koncercie Sekstetu Wokalnego proMODERN, a także artystki najmłodszego pokolenia – kobiety były i są równoprawną częścią ukraińskiej kultury muzycznej. Można wręcz zaryzykować twierdzenie, że w większym stopniu niż w Polsce i wielu krajach Zachodu.

Koncert orkiestrowy (12.09)

„Pieśń ukraińska – to genialna poetycka biografia ukraińskiego narodu” – powiedział wielki ukraiński reżyser filmowy, Ołeksandr Dowżenko. Szczególne i niepowtarzalne miejsce zajmuje w kulturze Ukrainy pieśń ludowa. Jej niespotykane w kulturze żadnego innego narodu bogactwo – etnografowie zanotowali dotychczas trudną do uwierzenia liczbę ponad pół miliona ukraińskich pieśni! – idzie w parze z niezwykłym zróżnicowaniem tematycznym, muzycznym i regionalnym. Zdaniem specjalistów, muzyka ludowa żadnego innego narodu nie jest tak bogata, tak różnorodna – i tak wszechobecna w najrozmaitszych przejawach zarówno życia codziennego, jak i kultury wysokiej.

Do ukraińskiego folkloru sięgali i sięgają nadal najwybitniejsi ukraińscy kompozytorzy, tworząc zarówno liczne opracowania pieśni ludowych, jak i własne kompozycje wokalne inspirowane folklorystycznymi wzorcami. Twórcy muzyki wykorzystują teksty najwybitniejszych ukraińskich poetów, wśród których czołowe miejsce zajmuje oczywiście wielki romantyk, Taras Szewczenko.

Już twórca ukraińskiej muzyki narodowej, Mykoła Łysenko, stworzył ponad 500 solowych lub chóralnych aranżacji pieśni ludowych oraz ponad 120 pieśni własnych. W jego ślady szli inni wielcy twórcy przełomu wieków, których wkład w rozwój ukraińskiej muzyki narodowej trudno przecenić – Kyryło Stecenko, Jakiw Stepowyj, Wiktor Kosenko, a także liczni kompozytorzy XX stulecia. Kompozycje te powstawały oczywiście przede wszystkim na głos z fortepianem. Wykonywane wersje orkiestrowe pieśni kompozytorów ukraińskich opracowane zostały w 2022 roku na zamówienie Polskiej Filharmonii Kameralnej w Sopocie. Ich autorami są gdańscy kompozytorzy młodego pokolenia, Kamil Cieślik i Krzysztof Falkowski.

Kontrapunktem dla pieśni w programie koncertu finałowego 11. Dni Muzyki Ukraińskiej w Warszawie będą utwory instrumentalne najwybitniejszych twórców ukraińskich. W wersji na orkiestrę smyczkową zabrzmią dwie części Kwartetu smyczkowego d-moll Mykoły Łysenki, który powstał w 1868 roku, pod koniec studiów kompozytora u Carla Reinecke w Lipsku. Usłyszymy Marzenia Wiktora Kosenki – jeden z Dwóch utworów na skrzypce i fortepian op. 4 bis, skomponowanych w 1919 roku. Myrosław Skoryk, jeden z czołowych twórców ukraińskich XX stulecia, zdobył sławę jako twórca muzyki do legendarnego filmu Cienie zapomnianych przodków S. Paradżanowa, gdzie jako jeden z pierwszych kompozytorów wykorzystał tak szeroko folklor Huculszczyzny. Inspiracje muzyką ukraińskich Karpat pojawiały się w jego twórczości niezwykle często. Jednym z najpopularniejszych dzieł kameralnych Skoryka jest wirtuozowska Rapsodia karpacka, w oryginale również na skrzypce z fortepianem, skomponowana w 2004 roku jako utwór obowiązkowy dla uczestników Międzynarodowego Konkursu Skrzypcowego im. D. Ojstracha w Odessie. Wersję z towarzyszeniem instrumentów smyczkowych stworzył sam kompozytor.