Trudne pytania Matejki. Wielka wystawa w Krakowie

Muzeum Narodowe w Krakowie, które było inicjatorem Roku Matejki z okazji 185. rocznicy jego urodzin, 130. rocznicy śmierci oraz 125. rocznicy powołania pierwszego muzeum biograficznego (Dom Jana Matejki w Krakowie), zaprasza na wystawę „Matejko. Malarz i historia”. Przedstawia ona artystę jako interpretatora polskich dziejów, kształtującym do dziś naszą wyobraźnię, i wybitnego europejskiego malarza historycznego.

Reakcja na Skargę

Nie chodzi jednak o to, żeby traktować go jako postać pomnikową, choć niewątpliwie miał poczucie misji i był wizjonerem, gdy – jak mówi kurator Michał Haake – opowiadał historię pędzlem.

Twórcom pokazu zależy na tym, żebyśmy wyszli poza schematy i przemyśleli sztukę Matejki na nowo. I udaje im się ożywić zainteresowanie poprzez dynamiczny układ ekspozycji, w którym chronologię zastępuje stawianie problemowych pytań. Rzeczpospolita, ale czyja? Europa Środkowo-Wschodnia, czyli gdzie? Cywilizacja, ale jaka?

W centrum umieszczono dwa potężne płótna historyczne, przywiezione z Zamku Królewskiego w Warszawie: „Kazanie Skargi” (1864) i „Rejtan. Upadek Polski” (1866), przełomowe dzieła w malarstwie polskim, w których Matejko pytał o przyczyny upadku. A zarazem obrazy, które dały początek jego europejskiej sławie. „Kazanie Skargi” zdobyło w 1865 r. na dorocznym Salonie w Paryżu złoty medal. „Rejtan” dwa lata później na Wystawie Powszechnej w Paryżu także uzyskał złoty medal.

Może się wydawać, że dzieła te znamy świetnie. Ale czy na pewno? „Kazanie Skargi” odsyła nas do „Kazań sejmowych” XVI-wiecznego, kaznodziei na dworze Zygmunta III Wazy, w których jezuita przestrzegał przed destabilizacją państwa przez wolne elekcje, niezgodę domową i bratobójcze walki. Kompozycja Matejki prowadzi do wielu spornych interpretacji. Kto słucha natchnionego kaznodziei, a kto pozostaje obojętny?

Czytaj więcej

Malarstwo

Rekordowy Matejko

Na aukcji w Polswiss Art 13 grudnia wydarzeniem będzie licytacja „Portretu córki Heleny z krogul...

Czy ci, którzy jak Zygmunt III, mają zamknięte oczy, są zasłuchani czy znużeni? Czy uważnym słuchaczem jest raczej kanclerz wielki koronny Jan Zamoyski, który intrygował przeciw Zygmuntowi III, marząc o koronie dla siebie? Czy stojący w centrum marszałek wielki koronny Mikołaj Zebrzydowski, który przystanie do rokoszan przeciw Zygmuntowi III?

Kolejne generacje badaczy spierają się również o to, do którego fragmentu kazań Matejko bezpośrednio się odnosił.

Zagadką pozostaje, co oznacza rzucona rękawica u stop Zebrzydowskiego. Kto ją rzucił? Twórcy wystawy sugerują, że to sam Matejko rzucił ją rodakom, żeby mieli odwagę mierzyć się z własną historią.

Wyrok na Matejce

O tym, że bywa to trudne, świadczyło przyjęcie „Rejtana”. Obraz pokazujący dramatyczną chwilę przed ratyfikowaniem przez Sejm traktatu rozbiorowego w 1773 r., choć dziś jest odczytywany jednoznacznie jako protest w obronie ojczyzny, w XIX wieku wywołał burzę i podzielił polską opinię publiczną. Wielu krytykom nie podobało się, że artysta „rozdziera rany” i oskarża elity o zdradę ojczyzny. Józef Ignacy Kraszewski pisał wręcz, że Matejko obraził w nim uczucia narodowe. W odpowiedzi na zarzuty artysta namalował wówczas „Wyrok na Matejkę” (1867). Na obrazie tym przedstawił się jako skazańca pod średniowiecznym pręgierzem.

Między „Kazaniem Skargi” a „Rejtanem” na wystawie umieszczono „Stańczyka”, którego 24-letni Matejko namalował w 1861 r. po powrocie do Krakowa z Monachium, gdzie kontynuował artystyczne studia. Błaznowi Zygmunta Starego, uważanego za mędrca zatroskanego o los Polski, Matejko nadał własne rysy. Portret ten to artystyczny manifest. Daje w nim do zrozumienia, że jego misją jest malarstwo historyczne, budzenie sumień i nadziei na odzyskanie wolności.

Jest tu także berło jako znak panowania w sztuce ofiarowane artyście przez radę miasta Krakowa w 1878 r. po ukończeniu „Bitwy od Grunwaldem”.

Czytaj więcej

Malarstwo

Maria, nieznana siostra Jana Matejki

Nowa wystawa poświęcona Janowi Matejce w Muzeum Diecezjalnym w Siedlcach pokazuje najsłynniejszeg...

Matejkę niejednokrotnie za życia honorowano jako mistrza nad mistrzami. W MNK można zobaczyć całą kolekcje medali, przyznanych mu za różne dzieła. Przez 20 lat sprawował funkcję dyrektora Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie, a jego uczniami byli m.in. Jacek Malczewski, Stanisław Wyspiański Józef Mehoffer, Maurycy Gottlieb, Włodzimierz Tetmajer. Wysoko ceniono go w Europie. Miał wystawy w Wiedniu, Paryżu, Rzymie. A liczne towarzystwa artystyczne i naukowe przyjmowały go w poczet swych członków.

Na krakowskiej wystawie są także dwa bardzo ważne cykle. „Dzieje cywilizacji w Polsce” z lat 1888/1889 z malarskimi szkicami najważniejszych wydarzeń – od czasów piastowskich, przez szczytowy punkt rozkwitu w XVI w. do końca I Rzeczypospolitej i „Dzieje cywilizacji ludzkości” (1883–1884) z rysunkowymi szkicami na temat rozwoju sztuki i nauki – do malarskiej dekoracji Politechniki Lwowskiej.

Oba pozwalają spojrzeć znacznie głębiej w historiozofię Matejki.

Twórcom krakowskiej wystawy udało się pokazać Matejkę jako artystę, którego pytania o przeszłość pomagają ocenić rozwój wydarzeń w przyszłości i nie tracą aktualności współcześnie w świecie pełnym konfliktów.