Jan Matejko (1838-1893) w zbiorowej pamięci funkcjonuje przede wszystkim jako twórca takich malarskich arcydzieł, jak „Bitwa pod Grunwaldem”, „Konstytucja 3 Maja 1791 roku”, „Stefan Batory pod Pskowem”, „Hołd pruski” czy „Kościuszko pod Racławicami”. Ale namalował również wiele znakomitych portretów osób z kręgu najbliższej rodziny i przyjaciół, świadczących, że i ta strefa życia była dla niego bardzo ważna.
Impulsem do podjęcia pracy nad obecną wystawą „Amor Deo, Amor Patriae, Amor Familiae. Rzecz o rodzinie Matejków” w Siedlcach stało się odkrycie w prywatnej kolekcji obrazu Jana Matejki przedstawiającego nieznaną, młodą dziewczynę.
Oprócz znanych prac Jana Matejki można zobaczyć rzadko pokazywane lub znajdujące się na co dzień w prywatnych kolekcjach
Badania specjalistów dotyczące sposobu malowania oraz porównań z innymi portretami wykonanymi w technice olejnej lub rysunku pozwoliły ustalić, że portret należy do wczesnych prac artysty i przedstawia Marię, siostrę Jana Matejki. Pogłębione studia nad jej biografią oraz relacjami rodzeństwa odkryły postać mało znaną w życiorysie artysty, a odgrywającą kluczową rolę w jego młodzieńczym dorastaniu. Maria, pełna melancholii, ciepła i miłości była oparciem dla młodszego o dwa lata brata, jego towarzyszką i muzą. Jej rysy, a nawet pewne cechy charakteru, jak spokój i subtelność, noszą Barbara Radziwiłłówna, Jadwiga Andegaweńska, dwórka na obrazie „Otrucie królowej Bony”, Polonia, a nawet Matka Boska. To pod jej wpływem powstał kobiecy ideał urody w młodzieńczej twórczości artysty – subtelnej dziewczyny o drobnych rysach, melancholijnej twarzy i ogromnych, ciemnych oczach, przez które czasem udawało się zajrzeć do jej wnętrza.
Jan był wdzięczny siostrze. Kiedy wychodziła za mąż, jako jedyny z braci z własnych pieniędzy ufundował jej posag.
