Niderlandzki obywatel I Rzplitej

Każ­dy, bez wzglę­du na wy­kształ­ce­nie lub za­mi­ło­wa­nie do sztu­ki, zna je­go dzie­ła. Po czter­dzie­stu la­tach wzno­wio­no mo­no­gra­fię „Tyl­man z Ga­me­ren (1632 – 1706). Twór­czość ar­chi­tek­to­nicz­na w Pol­sce" au­tor­stwa prof. Sta­ni­sła­wa Mos­sa­kow­skie­go.

Two­rzył w do­bie Ja­na III So­bie­skie­go. Je­go sztan­da­ro­we bu­dow­le prze­trwa­ły do dziś. Okład­kę książ­ki zdo­bi ko­ściół Sa­kra­men­tek przy Ryn­ku No­we­go Mia­sta w War­sza­wie, uwiecz­nio­ny na ob­ra­zie przez Ca­na­let­ta. Prób­ką ta­len­tu Tyl­ma­na jest np. Pa­łac Bra­nic­kich w Bia­łym­sto­ku, Uni­wer­sy­tec­ka Ko­le­gia­ta Św. An­ny w Kra­ko­wie, Pa­łac w Nie­bo­ro­wie, sto­łecz­na sie­dzi­ba Mu­zeum Cho­pi­na lub Pa­łac Kra­siń­skich, miesz­czą­cy cy­me­lia Bi­blio­te­ki Na­ro­do­wej.

Au­tor przed­sta­wia cie­ka­we tło oby­cza­jo­we epo­ki. Oj­ciec Tyl­ma­na zmarł, kie­dy chło­piec miał dzie­sięć lat. Ro­dzi­na za­dba­ła o wszech­stron­ne wy­kształ­ce­nie dziec­ka. Po­par­ła chęć stu­dio­wa­nia ma­lar­stwa. Ma­larz, jak do­wo­dzi au­tor, był to za­wód ce­nio­ny w krę­gach ów­cze­snej ho­len­der­skiej kla­sy śred­niej. Ro­dzi­na za­fun­do­wa­ła Tyl­ma­no­wi po­dró­że ar­ty­stycz­ne. Wszyst­ko wska­zu­je na to, że we Wło­szech po­znał on mło­de­go Sta­ni­sła­wa He­ra­kliu­sza Lu­bo­mir­skie­go, wy­sła­ne­go przez swe­go oj­ca w po­dróż po Eu­ro­pie. Lu­bo­mir­ski za­pro­te­go­wał oj­cu zdol­ne­go ma­la­rza i ar­chi­tek­ta, któ­re­go po­znał praw­do­po­dob­nie w we­nec­kim an­ty­kwa­ria­cie. Tyl­man pro­sto z Włoch w 1661 ro­ku tra­fił na kil­ka­dzie­siąt lat do Pol­ski, gdzie zmarł i zo­stał po­cho­wa­ny w War­sza­wie.

O czym jest ta książ­ka? O tym, jak wiel­ką wa­gę bo­ga­te ro­dzi­ny przy­wią­zy­wa­ły do for­ma­cji du­cho­wej swo­ich dzie­ci. For­ma­cji fi­lo­zo­ficz­nej, ar­ty­stycz­nej, na­uko­wej, li­te­rac­kiej. Że­by sku­tecz­nie wal­czyć o wpły­wy po­li­tycz­ne, eko­no­micz­ne, że­by zo­stać me­ce­na­sem sztu­ki, trze­ba by­ło naj­pierw zdo­być wszech­stron­ne wy­kształ­ce­nie i po­znać świat. Mo­że jest w tym od­po­wiedź na py­ta­nie, dla­cze­go po 1989 ro­ku nie do­cze­ka­li­śmy się pry­wat­nych me­ce­na­sów sztu­ki. Tyl­man two­rzył na za­mó­wie­nie wie­lu pol­skich ary­sto­kra­tów.

Oczy­wi­ście książ­ka przede wszyst­kim do­ty­czy dzie­jów ar­chi­tek­tu­ry. Sta­ni­sław Mos­sa­kow­ski pre­zen­tu­je do­ro­bek Tyl­ma­na na tle mię­dzy­na­ro­do­wym. W 1994 ro­ku wy­dał mo­no­gra­fię o nim w pre­sti­żo­wej nie­miec­kiej ofi­cy­nie. Tak wie­dzę o ar­ty­ście wpro­wa­dził do eu­ro­pej­skiej hi­sto­rii sztu­ki, dzię­ki te­mu na Za­cho­dzie od­by­ła się mo­no­gra­ficz­na wy­sta­wa je­go do­rob­ku. Te­raz na­le­ża­ło­by wy­dać ka­ta­log za­cho­wa­ne­go w Ga­bi­ne­cie Ry­cin UW zbio­ru ry­sun­ków ar­chi­tek­ta, aby po­ka­zać ewo­lu­cję od pierw­szych szki­ców do re­ali­za­cji.