Orhan Pamuk zawodzi po raz kolejny

Zbiór przemówień, felietonów, okazjonalnych tekstów Orhana Pamuka. Najczęściej nudnych - pisze Jacek Cieślak

Publikacja: 04.05.2012 11:02

Orhan Pamuk zawodzi po raz kolejny

Foto: materiały prasowe

Rozdział 26. jest kluczowy w nowej na polskim rynku książce Pamuka. Wielu czytelników być może do niego nie dojdzie, tymczasem warto, choćby z powodu tytułu „Jak pozbyłem się niektórych książek".

Zobacz na Empik.rp.pl

Można go potraktować jako wskazówkę. Turecki noblista pisze o tym, że zgromadzone w domowej bibliotece tomy stanowią naszą wizytówkę, rodzaj komunikatu skierowanego do przyjaciół i gości. Dlatego „Innych kolorów" na pewno nie postawię na półce.

Wejście na polski rynek miał fantastyczne. „Śnieg", powieść o podszewce życia politycznego Turcji, o świeckim państwie, w którym kwitnie islamizm zawirusowany terroryzmem, był popisem znakomitej narracji. Z jednej strony posiadał walory kryminału i czarnej powieści, z drugiej – nawiązywał do największych osiągnięć prozy takich mistrzów jak Dostojewski czy Camus.

Rewelacją stał się również tom „Nazywam się czerwień" o dylemacie Turków, a wcześniej elit Cesarstwa Ottomańskiego: być rubieżą Wschodu, czy też wejść do rodziny krajów Europy? Szkatułkowa konstrukcja z wieloma narratorami, pośród których były przedmioty, stała się popisem kunsztu godnego perskich portrecistów, potrafiących zawrzeć złożoność świata w niepowtarzalnych miniaturach.

Im bardziej Pamuk stawał się jednak dostępny dla polskiego czytelnika, im więcej jego opasłych tomów zajmowało półki księgarń i naszych domów, tym większe było rozczarowanie pisarzem. Czarę rozpaczy przelało wydane w 2009 r. „Muzeum niewinności" – czytadło o śmietance towarzyskiej Istambułu, nudne jak mydlana opera. „Inne kolory" kończą dzieło zniszczenia pozytywnego wizerunku Pamuka.

Najciekawsze są strony z części „Polityka, Europa i problemy z tożsamością", w tym relacja z wizyty w Turcji w 1985 r. Arthura Millera i Harolda Pintera, których Pamuk był przewodnikiem. Przybyli, by upomnieć się o prawa człowieka, tysięcy aresztowanych przez wojskową juntę. Pointa jest dramatyczna: większość pisarzy, którzy trzy dekady temu deklarowali przywiązanie do demokracji, dziś skłania się do islamizmu.

Interesująco wypadają fragmenty, gdy Pamuk porównuje imperatyw pisania do, podyktowanej wymogami zdrowotnymi, konieczności przyjęcia dziennej dawki literatury. Gdy codziennym pisarskim rytuałom nie stanie się zadość, rodzina obserwuje u twórcy objawy ciężkiej choroby. Dowiadujemy się o ojcu, który nie ograniczając się w pochwałach budował poczucie pewności syna, co nie uchroniło jednak małego Pamuka od prześladowań w szkole. Interesujące są strony o lęku mieszkańców z regionów zagrożonych trzęsieniem ziemi, którzy z obawy przed śmiercią, rezygnują z życia seksualnego, a nawet snu. Żyją poza domem, na ulicy.

Felietonowe miniatury rażą jednak błahością i sentymentalizmem. Wrażenia z powtórnej lektury „Pustelni parmeńskiej" są nieokreślone i subiektywne, obiektywnie nie da się ich streścić, a nawet omówić. U Dostojewskiego, zamiast złożoności ludzkiej psychologii, Pamuk dostrzega kompleks niemożności bycia pełnowymiarowym Europejczykiem, co jest chyba tylko wyrazem własnych kompleksów.

Zachwyt nad „Biesami" jest zrozumiały z perspektywy tworzenia „Śniegu", jednak odkrywczość eseju znikoma. Jedna cecha pisarstwa Pamuka nie podlega inflacji: delikatność. I może tylko ona hamuje totalną krytykę „Innych kolorów".

Rozdział 26. jest kluczowy w nowej na polskim rynku książce Pamuka. Wielu czytelników być może do niego nie dojdzie, tymczasem warto, choćby z powodu tytułu „Jak pozbyłem się niektórych książek".

Zobacz na Empik.rp.pl

Pozostało 92% artykułu
Literatura
Stanisław Tym był autorem „Rzeczpospolitej”
https://track.adform.net/adfserve/?bn=77855207;1x1inv=1;srctype=3;gdpr=${gdpr};gdpr_consent=${gdpr_consent_50};ord=[timestamp]
Literatura
Reiner Stach: Franz Kafka w kleszczach dwóch wojen
Literatura
XXXII Targi Książki Historycznej na Zamku Królewskim w Warszawie
Literatura
Nowy „Wiedźmin”. Herold chaosu już nadchodzi
Materiał Promocyjny
Bank Pekao wchodzi w świat gamingu ze swoją planszą w Fortnite
Literatura
Patrycja Volny: jak bił, pił i molestował Jacek Kaczmarski