Bułhakow zobrazkowany

Po raz trzeci – po wersji rosyjskiej i francuskiej – niezwykła wizja Bułhakowa przeobraziła się w opowieść graficzną. Jak wiadomo, pisarz nie doczekał wydania swego arcydzieła, pisanego przez 12 lat do śmierci w 1940 roku. Powieść ukazała się dopiero w 1966 roku, i to okrojona przez cenzurę.

Kim są autorzy komiksu? Obydwoje urodzili się w Londynie. Danuta (podpisująca się zdrobnieniem Danusia) Szejbal jest scenografką i malarką; Andrzej Klimowski zdobył wiele laurów jako plakacista (również na warszawskim Biennale Plakatu). Opublikował dwie autorskie książki obrazkowe bez słów, z własnym scenariuszem. Jest też autorem filmów animowanych. Na co dzień kieruje Wydziałem Ilustracji w londyńskim Royal College of Art.

– Powieść Bułhakowa łączy się z naszą osobistą historią – wyznaje Szejbal. – W latach 70. obydwoje byliśmy na stażu na warszawskiej ASP. Znajoma reżyserka teatralna zaproponowała mi współpracę przy inscenizacji Bułhakowa. Projekt nie doszedł wprawdzie do skutku, ale zakochałam się w tej książce i podzieliłam tą fascynacją z Andrzejem. Po powrocie do Anglii miałam wystawę, której bohaterem był… diabeł wśród nowojorskich drapaczy chmur. Jeden z obrazów przedstawiał Bułhakowa z kotem. Po pokazie dostałam propozycję zaprojektowania scenografii do "Mistrza i Małgorzaty" w londyńskim National Theatre. Czart zamieszał ogonem – nie doszło do realizacji.

Pomysł londyńskiej oficyny SelfMadeHero wydawania literatury klasycznej w formie komiksu jednym wydał się spłycaniem wielkiej prozy, inni widzieli w tym sposób na popularyzację poważnej literatury.

"Mistrz…" w opracowaniu Klimowskich był w całości rodzinnym przedsięwzięciem. Dialogi opracowali samodzielnie, angielskie tłumaczenie konfrontując z polskim. Andrzej nawet wyciął w linoleum specjalną czcionkę, stylistycznie zbliżoną do cyrylicy (którą następnie przepisał na komputer). Dymki do tekstów zaprojektował ich syn Dominik.

Atutem komiksu jest zderzenie dwóch różnych plastycznych stylistyk – tak jak w książce przeplatają się dwie rzeczywistości. Częścią moskiewską zajął się Klimowski; jerozolimską i teatralną – jego żona. Czasem wspomagała wyobraźnię zdjęciami kostiumów z Bliskiego Wschodu, Andrzej zaś sięgnął po albumy z architekturą moskiewską. Postaci wzięli z głowy, z własnego odczytania tekstu.

– Lucyfer musiał być wysoki, większy niż zwykli ludzie – uważa Klimowski. – Przystawał do mojej wyobraźni. Widziałem Moskwę Wolanta ostro, drapieżnie, w surrealistycznym duchu, prawie bez koloru. Danusia pracowała po swojemu. Doskonale wyobrażała sobie sekwencje z Piłatem, teatralne i rozświetlone słońcem. Dla Bułhakowa sięgnęła po gwasz, wcześniej pracowała w technice akrylu bądź oleju.

– Musiałam też zmienić okulary – mówi Danusia. – Dla dalekowidza malowanie miniaturowych scen okazało się wyzwaniem. Pracując nad Bułhakowem w osobnych pracowniach, każde z nas przebywało w innym świecie. Właściwie nie wiedzieliśmy, co robi drugie. Nie konfrontowaliśmy na bieżąco kadrów. Zobaczyliśmy je dopiero w fazie dymków. Kontrast, jaki utworzyły, chyba oddaje zamysł pisarza.

Poświęcili Bułhakowowi dwa lata. To ich pierwszy wspólny komiks. Lecz nie ostatni. Już zaczęli przymierzać się do komiksowej adaptacji "Dr. Jekylla i Mr. Hyde'a" wedle Roberta L. Stevensona.

– Rzecz dzieje się w wiktoriańskim Londynie i idealnie nadaje się na współpracę dwojga artystów – mówi Klimowski. – W powieści następują dramatyczne zmiany, które aż prowokują, żeby je przedstawić w odmiennych stylach graficznych.

Co spowodowało, że zajęli się komiksami?