Powściągliwość ma we krwi

Do kapłaństwa dojrzewał powoli. „Księdzem się nie urodziłem” – mówił. Nie ukończył papieskiej akademii kształcącej dyplomatów. A mimo to w watykańskiej księdze Guinnessa – gdyby taka istniała – zająłby czołowe miejsce w długości pełnienia funkcji ambasadora Stolicy Apostolskiej w jednym, w dodatku własnym, kraju. [wyimek]Kilkakrotnie napominał biskupów, by nie wdawali się w politykę [/wyimek]

– Nie jest typem kościelnego karierowicza. Obserwowałem go niemal codziennie przez dziesięć lat w Rzymie – mówi Stefan Frankiewicz, były ambasador przy Watykanie. – Skromny, oddany pracy, miał odwagę cywilną, co nie jest tak częstą cechą uczestników życia dworu kościelnego. W czasie rozmów przy stole papieskim potrafił zdecydowanie wygłaszać swoje zdanie, idąc pod prąd opinii większości, czy to na temat spraw polskich, czy stosunku do wydarzeń historycznych.

[srodtytul]Przeżywał to mocno [/srodtytul]

Abp Kowalczyk rzadko publicznie opowiada o bliskich relacjach z papieżem. Nawet z wywiadu rzeki „Świadectwo i służba. Rozmowy o życiu i Kościele”, który przeprowadził ks. Rafał Markowski, gdzie na kilkunastu stronach wspomina Jana Pawła II, trudno się domyślić, jak bliskie łączyły ich relacje. Może z wyjątkiem jednego zdania: „Ojciec Święty był takim przyjacielem, przy którym można było poruszyć każdy problem i każdy temat, czasem nawet bardzo banalny”. A przecież to ks. Kowalczyk był jednym z duchownych (obok ks. Stanisława Dziwisza i ks. Tadeusza Rakoczego), którzy po raz pierwszy w 1981 r. „uciekli” z Janem Pawłem II na narty. Ks. Kowalczyk prowadził wówczas samochód. Takich wypadów poza Watykan – na narty albo piknik – w małym, a potem większym gronie, z udziałem żandarmów, było w sumie około 100. – Należał do najbliższych i najbardziej zaufanych współpracowników Jana Pawła II. Ale nigdy tej znajomości nie dyskontował – dodaje Frankiewicz.

Dzień po pogrzebie Jana Pawła II pojechał samotnie w góry, do ulubionego przez papieża sanktuarium maryjnego w Mentorelli, gdzie tylokrotnie bywali razem. O czym tego dnia myślał, co przeżywał? Tego już nie ujawnił. – Nie odsłania się osobiście – mówi Grzegorz Polak, dziennikarz Religia.tv. – Skromny, nie chwali się kontaktami z wielkimi tego świata.

Karola Wojtyłę poznał w 1965 r. w Rzymie. Ks. Kowalczyk, po seminarium w Olsztynie i prawie kanonicznym na KUL, rozpoczynał studia doktoranckie na Papieskim Uniwersytecie Gregorianum, a bp Wojtyła odbierał nominację na arcybiskupa krakowskiego. Ich bliska współpraca rozpoczęła się wraz z pontyfikatem Jana Pawła II. Ks. Kowalczyk był już watykańskim kurialistą z długim stażem. Od 1969 r. pracował w Kongregacji ds. Dyscypliny Sakramentów.

18 października 1978 r., dwa dni po konklawe, otrzymał zadanie zorganizowania w Sekretariacie Stanu polskiej sekcji. Jako jej szef m.in. przygotowywał pielgrzymki Jana Pawła II do Polski, czuwał nad papieskimi tekstami. Ale gdy w 1989 r. Jan Paweł II powierzył mu nadzwyczajną misję, związaną z odnowieniem po pół wieku stosunków dyplomatycznych między Polską a Stolicą Apostolską, wahał się. „Nie byłem przekonany co do tego, że to ja właśnie jestem na miarę tych wyzwań. Przeżywałem to bardzo mocno” – mówił bez kokieterii.

Przyjaźń z Janem Pawłem II wpłynęła nawet na jego upodobania literackie. To za jego sprawą odkrył poezję Norwida. Lubi także wiersze ks. Twardowskiego. Rozmówców zadziwia doskonałą znajomością łaciny – sypie sentencjami, a miłośników boksu – świetną orientacją w tej dziedzinie sportu.

W ciągu 24 lat, jakie spędził we Włoszech – a dokąd chętnie wraca na wakacje – poznał i był w dobrych relacjach z polskimi duchownymi, dzisiaj biskupami, co w czasie, gdy pełnił funkcję nuncjusza, mogło mu pomagać, ale i ciążyć.

Teraz jako arcybiskup gnieźnieński dołączy w episkopacie Polski do grona biskupów Watykańczyków, m.in. kard. Dziwisza, bp. Rakoczego, abp. Józefa Michalika, abp. Sławoja Leszka Głódzia, bp. Antoniego Dydycza, abp. Juliusza Paetza.

Przyjaźnił się z nieżyjącym już bp. Janem Chrapkiem i jezuitą ks. Andrzejem Koprowskim. Jako nuncjusz poznał Kościół w Polsce i jego księży od podszewki. Przez jego biurko przeszły nominacje ponad 70 biskupów, czyli połowy episkopatu. Można więc przypuszczać, że jego autorytet w episkopacie i wiedza o Kościele będą procentować wysoką, choć honorową pozycją prymasa.

[srodtytul]Kolacja w trudnym momencie[/srodtytul]

Najważniejszym zadaniem nuncjusza w Polsce było przeprowadzenie gruntownej reformy struktury administracyjnej Kościoła i podpisanie konkordatu. – Nie wszyscy wiedzą, że to abp Kowalczyk był głównym architektem konkordatu. Redagował go punkt po punkcie – mówi Polak.

– Z Włoch wyniósł ważną lekcję: nauczył się szacunku dla autonomii państwa i Kościoła – dodaje Frankiewicz.

Nauczył się też równego dystansu do polityków różnych opcji. W siedzibie nuncjatury – warszawskim pałacyku w al. Szucha, który notabene odnowił i rozbudował, przyjmował lewicę i prawicę, bez wyjątku.

W rozmowach jak rasowy dyplomata jest wyważony, a w okazywaniu emocji powściągliwy. – Jednak nie zawsze – prostuje Grzegorz Polak. – W czasie promocji książki Bernarda Lecomte’a o Janie Pawle II powiedział, że patriarchat moskiewski w czasach komunistycznych był agenturą sowiecką.

Frankiewicz podkreśla, że jego powściągliwość wyraża się także w braku chęci manifestowania swojej religijności. – Nie używa wielkich słów, patosu. Nie traktuje religii jako narzędzia kogoś wykluczającego – zaznacza.

– Jest oszczędny w słowach, ale w relacjach z ludźmi otwarty i serdeczny – dodaje Ewa Bednarkiewicz, która wspólnie z abp. Kowalczykiem zasiada we władzach Fundacji Jana Pawła II.

Doświadczył tego m.in. Grzegorz Polak. Przed laty w serwisie Katolickiej Agencji Informacyjnej, gdzie pracował, ukazała się depesza z posiedzenia komisji episkopatu do spraw duszpasterstwa, która zdaniem jej członków nie powinna być upubliczniona.

– Mieliśmy poważny kłopot. Słano na nas skargi, zapowiadano, że nie zostaniemy już wpuszczeni na obrady. Doszło to do nuncjusza, który zaprosił nas wszystkich na kolację. Chciał nam w ten sposób wynagrodzić krzywdę.

[srodtytul]Wiem, co robiłem[/srodtytul]

Jako prymas będzie apolityczny. Kilkakrotnie napominał biskupów. „Nam dziś w Polsce potrzeba kapłanów, nie polityków, a jeśli polityków, to polityków słowa Bożego, ewangelistów, nie ekonomistów, których w Polsce mamy wystarczającą ilość, byle dobrze sprawowali swoje urzędy” – mówił w 2007 r.