Kiedy małżonkowie zyskają na przygotowanej likwidacji

Orzeczenie to zachowa swoje znaczenie również po nowelizacji ustawy – Prawo upadłościowe („PU"), dokonanej ustawą z dnia 30 sierpnia 2019 r., która zasadniczo wejdzie w życie w dniu 24 marca 2020 r. i w zakresie, który nas szczególnie interesuje odnosi się także, choć nie wprost, do instytucji przygotowanej likwidacji (pre-pack).

Czytaj także: Upadłość konsumencka: skutki dla majątku małżonków - wyrok Sądu Najwyższego

Przedmiotowa uchwała SN została już szeroko skomentowana w prasie, a w tym również na łamach „Rzeczpospolitej". Zamiarem autorów nie jest bynajmniej zebranie bądź ponowne omówienie wyrażonych już poglądów, ale spojrzenie na uchwałę z nowej perspektywy, która może zainteresować interesariuszy postępowań upadłościowych konsumenckich w kontekście wykorzystania pre-packu.

Na wstępie warto odnotować, iż zagadnienie dopuszczalności stosowania przygotowanej likwidacji w postępowaniu upadłościowym konsumenckim budziło pewne wątpliwości, co skłoniło ustawodawcę do jednoznacznego przesądzenia tej kwestii poprzez dodanie w art. 491

[2]

PU ust. 1a w brzmieniu: W postępowaniu o ogłoszenie upadłości uczestnik postępowania może złożyć wniosek o zatwierdzenie warunków sprzedaży składników majątku o znacznej wartości. Przepisy art. 56a–56h stosuje się odpowiednio.

Instytucja przygotowanej likwidacji (pre-pack) polega na szybkiej sprzedaży przedsiębiorstwa, jego zorganizowanej części lub istotnych aktywów przedsiębiorstwa – a w upadłości konsumenckiej, w której może nie być przedsiębiorstwa – składników majątku o znacznej wartości. Postanowienie zatwierdzające warunki sprzedaży (czyli cenę i osobę nabywcy) wydaje się jednocześnie z ogłoszeniem upadłości.

Pre-pack ułatwia niewątpliwie przeprowadzenie postępowania, ponieważ umożliwia zasilenie masy upadłości już na początkowym etapie znacznymi z reguły środkami finansowymi, niezbędnymi dla pokrycia kosztów postępowania oraz spłaty (przynajmniej częściowej) wierzycieli, a przede wszystkim przyczynia się do redukcji kosztów postępowania, które w przypadku wdrożenia pre-packu będą znacząco niższe.

Co istotne, nabywcą w procedurze pre-packu może być również podmiot powiązany (np. małżonek lub dziecko wnioskodawcy), jednak w takim przypadku cena powinna – zgodnie z art. 56b PU – zostać ustalona w oparciu o opinię biegłego.

Jak pre-pack ma się do uchwały SN?

Wskazana uchwała podjęta została w związku z zaistniałymi wątpliwościami dotyczącymi tego, czy w przypadku ogłoszenia upadłości konsumenckiej, do masy upadłości wchodzi cały majątek wspólny, czy też jedynie udziału upadłego w tym majątku (w związku z faktem, iż ogłoszenia upadłości powoduje powstanie rozdzielności majątkowej zgodnie z art. 124 ust. 1 PU). Innymi słowy spór dotyczył zakresu odpowiedniego stosowania art. 124 ust. 1 PU w upadłości konsumenckiej. Zaznaczyć należy, iż przyjęcie poglądu odmiennego niż wyrażony w uchwale SN w przedmiocie zadanego zagadnienia prawnego niewątpliwie wpływałoby niekorzystnie na możliwość sprzedaży składników majątku, sprzedaż sprowadzałaby się bowiem w istocie do zbycia jedynie udziałów w poszczególnych składnikach (a współwłaścicielem w pozostałej części byłby nadal drugi małżonek). Takie postawienie sprawy wpływałoby także na niższą atrakcyjność cenową przedmiotów sprzedaży. Praktyka pokazuje bowiem, że udziały w składnikach majątku są dużo mniej warte i zdecydowanie trudniej zbywalne, niż mienie jako całość. Z reguły jedynym realnym nabywcą mógł być tylko drugi z małżonków, lub ktoś z rodziny.

Jednoznaczne przesądzenie, że majątek wspólny małżonków wchodzi z dniem ogłoszenia upadłości do masy upadłości małżonka, który ogłosił upadłość konsumencką, pozwala na wyeliminowanie wzmiankowanych powyżej niedogodności i może przyczynić się do zwiększenia atrakcyjności nabywania mienia upadłych konsumentów w procedurze przygotowanej likwidacji. Majątek upadłego konsumenta – małżonka – będzie zatem zdecydowanie łatwiejszy do zbycia, jeżeli zważymy, że sprzedawane będą nie udziały w majątku, ale np. całe mieszkanie czy inna nieruchomość.

Uwagi te pozostają aktualne również w odniesieniu do sprzedaży w ramach przygotowanej likwidacji. Jakkolwiek na gruncie dotychczasowych przepisów dopuszczalność zastosowania pre-packu w upadłości konsumenckiej budziła wątpliwości, w naszej ocenie jest to możliwe na zasadzie odpowiedniego stosowania przepisów o przygotowanej likwidacji w upadłości przedsiębiorców.

Dla przeprowadzenia sprzedaży w ramach przygotowanej likwidacji składników majątku wspólnego małżonków nie stanowi przeszkody okoliczność, że w chwili składania wniosku o zatwierdzenie warunków sprzedaży w trybie pre-packu podział majątku nie został jeszcze dokonany, a małżonkowie pozostają w ustroju wspólności majątkowej, gdyż skutek ustanowienia rozdzielności majątkowej w przypadku upadłości jednego z małżonków i wejścia majątku wspólnego do masy upadłości (art. 124 ust. 1 PU), następuje z mocy prawa z dniem ogłoszenia upadłości. Konsekwentnie więc należy stać na stanowisku, że pre-pack może obejmować składniki, które rzeczywiście wchodzą do masy upadłości w momencie zawierania umowy sprzedaży przez syndyka (w tym również całość majątku wspólnego małżonków, o ile wystąpił skutek określony w art. 124 ust. 1 PU). Odrębną kwestią pozostaje sposób rozliczenia wierzytelności współmałżonka w takim schemacie, jednak znajdą tutaj zastosowanie przepisy ogólne, i małżonek będzie zgłaszał swoje wierzytelności w postępowaniu (art. 124 ust. 3 PU).

W tym kontekście należy stwierdzić, że również po nowelizacji PU powyższa interpretacja będzie prawidłowa, choć możliwa jest też inna.

Mianowicie, w związku z brzmieniem nowego ust. 1a w art. 491

[2]

PU (cytowanego powyżej), istnieje możliwa interpretacja, że aby dany składnik majątku mógł podlegać przygotowanej likwidacji, powinien należeć do upadłego (być własnością upadłego), co w omawianym przypadku ograniczałoby zakres pre-packu jedynie do udziałów upadłego w majątku wspólnym (pozostały udziały, jakkolwiek wchodzą do masy upadłości, to nie należą do upadłego).

Gdyby jednak racjonalny ustawodawca chciał wprowadzić takie rozróżnienie, zapewne posłużyłby się ograniczeniem podmiotowym majątku objętego wnioskiem o przygotowaną likwidację. Przyjąć należy, iż ustawodawca celowo nie wprowadził w przepisie art. 491

[2]

PU pojęcia majątku dłużnika, a ograniczył się do ogólnego sformułowania składników majątku o znacznej wartości.

Taka redakcja wskazanego przepisu świadczy, naszym zdaniem o tym, że cały majątek wchodzący w skład masy upadłości (w tym udziały małżonka upadłego w składnikach majątku wspólnego) może być objęty pre-packiem.

Kto może kupić, komu się to opłaca?

Rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego może zatem przyczynić się do wzrostu zainteresowania nie tylko rozdzielnością majątkową wśród małżonków, ale również instytucją pre-packu w upadłości konsumenckiej, który zgodnie z prowierzycielską wykładnią przepisów, powinien obejmować cały majątek wspólny małżonków, zarówno w obecnym stanie prawnym, jak i po nowelizacji wchodzącej w życie 24 marca 2020 r.