Droga wiedzie przez kryteria

To tzw. kryteria nominalne, których trwałość spełnienia jest uwarunkowana w dużym stopniu kształtem polityki makroekonomicznej oraz wysokim stopniem konwergencji realnej. Konwergencja realna, czyli zbieżność gospodarki kraju aspirującego do strefy euro z krajami już mającymi wspólną walutę, w przypadku Polski oznacza: wysoki stopień podobieństwa struktur gospodarczych między Polską a krajami strefy euro, dużą intensywność powiązań handlowych, a także wysoką synchronizację cykli koniunkturalnych.

Te uwarunkowania nie tylko decydują o trwałym spełnieniu kryteriów nominalnych, ale mogą także w dużym stopniu przełożyć się na bilans korzyści i kosztów członkostwa w strefie euro. Dlatego dokładne zbadanie stanu wyjściowego gospodarki polskiej może być pomocne w określeniu reform niezbędnych do odniesienia korzyści z członkostwa w strefie euro.

[srodtytul]Zasady oceny[/srodtytul]

Które organy europejskie i skąd wiedzą, że gospodarka danego kraju jest gotowa na przyjęcie wspólnej waluty? Oceniają to Komisja Europejska i Europejski Bank Centralny, stosując kilka głównych zasad.

Po pierwsze, kryteria interpretowane są w sposób rygorystyczny w celu zagwarantowania, że do strefy euro wejdą państwa, w których panujące warunki gospodarcze sprzyjają utrzymaniu stabilności cen i spójności gospodarczej całej strefy euro. Po drugie, kryteria muszą być spełnione jednocześnie. Poza tym zapisy traktatu wspólnotowego nie sugerują żadnej hierarchii. Po trzecie, muszą być one spełnione przy uwzględnieniu rzeczywistych danych. Po czwarte, powinny być stosowane w sposób konsekwentny, przejrzysty i prosty. Po piąte, co jest bardzo ważne, zgodność z kryteriami konwergencji musi mieć charakter trwały, a nie tymczasowy.

[wyimek]Rozważna polityka fiskalna jest potrzebna każdej gospodarce, w której celem jest zapewnienie zrównoważonego wzrostu gospodarczego[/wyimek]

Na mocy traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską w celu oceny gotowości państw członkowskich z derogacją do przyjęcia euro Komisja Europejska i Europejski Bank Centralny zobowiązane są przynajmniej raz na dwa lata lub na wniosek państwa zainteresowanego przyjęciem euro do opublikowania sprawozdania „w sprawie postępów dokonanych przez państwa członkowskie w wypełnianiu ich zobowiązań w zakresie urzeczywistnienia unii gospodarczej i walutowej”.

To tzw. raporty o konwergencji sporządzane przez KE i EBC. Na podstawie obu tych dokumentów po konsultacji z Parlamentem Europejskim i dyskusji w Radzie Unii Europejskiej (szefowie państw i rządów) Rada ds. Gospodarczych i Finansowych (Ecofin) kwalifikowaną większością głosów podejmuje decyzję o uchyleniu derogacji.

Po tej decyzji Rada – na podstawie wniosku Komisji Europejskiej i po konsultacji z EBC – jednomyślnie (na mocy decyzji państw członkowskich nieobjętych derogacją i państwa, którego decyzja dotyczy) ustala kurs, po którym waluta danego kraju zostanie zastąpiona euro, oraz podejmuje dodatkowe działania.

[srodtytul]Stabilne ceny i kurs walutowy, niskie stopy procentowe[/srodtytul]

Trzy kryteria monetarne są powiązane ze sobą. Trwałe obniżenie inflacji oznacza niskie stopy procentowe, stabilność cen też zależy od kursu walutowego.

Kryterium stabilności cen wymaga „osiągnięcia wysokiego stopnia stabilności cen; będzie to wynikało ze stopy inflacji zbliżonej do istniejącej w co najwyżej trzech państwach członkowskich, które mają najlepsze rezultaty w dziedzinie stabilności cen” (traktat wspólnotowy, art. 121). Ten dokument precyzuje dalej, co oznacza stabilność cen. To sytuacja, w której średnia stopa inflacji w danym kraju, odnotowana w ciągu roku poprzedzającego badanie, nie przekracza o więcej niż 1,5 punktu procentowego inflacji trzech państw członkowskich o najbardziej stabilnych cenach (najniższej inflacji).

Stopę inflacji oblicza się na podstawie zmian 12-miesięcznej średniej wartości zharmonizowanego wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych (czyli według tzw. wskaźnika HICP) w stosunku do średniej wartości tego wskaźnika w bezpośrednio poprzedzającym okresie 12 miesięcy.

Co ważne, stabilność cen musi mieć charakter trwały, tak by niska inflacja miała miejsce po zakończeniu oceny i po przyjęciu euro.

Z odpowiednio niską i stabilną inflacją związane jest kolejne kryterium monetarne – dotyczące długoterminowych stóp procentowych. Jeżeli obniżenie inflacji – w ocenie rynków finansowych – jest trwałe, znajdzie to odzwierciedlenie w odpowiednio niskich długoterminowych stopach procentowych. Ale oprócz tego wszelkie sygnały osłabiające wiarygodność polityki makroekonomicznej, której głównym celem powinno być utrzymanie stabilnej inflacji, bezpiecznego poziomu deficytu oraz długu publicznego względem PKB, będą odzwierciedlone we wzroście stóp rentowności.

By spełnić to kryterium, w ciągu jednego roku przed badaniem średnia nominalna długoterminowa stopa procentowa nie może przekraczać więcej niż o dwa punkty procentowe stopy procentowej trzech państw Unii Europejskiej o najbardziej stabilnych cenach. Stopy procentowe oblicza się na podstawie oprocentowania długoterminowych obligacji państwa lub porównywalnych papierów wartościowych z uwzględnieniem różnic w definicjach krajowych.

[wyimek]Musi być zagwarantowane, że do strefy euro wejdą państwa, w których warunki gospodarcze sprzyjają utrzymaniu stabilności cen[/wyimek]

Ostatnim kryterium monetarnym jest obecność w systemie węża walutowego, czyli ERM2 (Exchange Rate Mechanism), który jest swoistym testem na stabilność kursu waluty danego kraju. Stabilny kurs oznacza bowiem pomoc w stabilizowaniu inflacji i stwarza dogodne warunki do funkcjonowania przedsiębiorstw. Dlatego ważne jest, by gospodarka kraju aspirującego do strefy euro miała na tyle stabilne fundamenty makroekonomiczne, by znajdowało to odzwierciedlenie w kursie walutowym. Jeżeli bowiem inwestorzy finansowi mają co do tego wątpliwości, kurs może się osłabiać, przyczyniając się do nasilenia presji inflacyjnej.

Zgodnie z zapisem z traktatu chodzi o „poszanowanie zwykłych marginesów wahań kursowych przewidzianych mechanizmem wymiany walut Europejskiego Systemu Walutowego (ERM) przez co najmniej dwa lata, bez dewaluacji w stosunku do waluty innego państwa członkowskiego”.

Chodzi o to by, państwo stosowało normalne granice wahań przewidziane w mechanizmie ERM bez poważnych napięć przynajmniej przez dwa lata poprzedzające badanie. W szczególności chodzi o to, by państwo nie zdewaluowało dwustronnego centralnego kursu swojej waluty wobec żadnej innej waluty państwa członkowskiego z własnej inicjatywy przez ten sam okres.

[srodtytul]Konieczność oszczędzania [/srodtytul]

Oprócz kryteriów związanych z polityką monetarną do przyjęcia euro niezbędne jest spełnienie kryteriów fiskalnych – niskiego deficytu i długu publicznego.

Rozważna polityka fiskalna jest potrzebna każdej gospodarce, w której celem jest zapewnienie zrównoważonego wzrostu gospodarczego. Dodatkowo, ze względu na to, że w strefie euro politykę pieniężną realizuje Europejski Bank Centralny, a polityka fiskalna jest realizowana przez poszczególne rządy, ryzyko wystąpienia sprzeczności między tymi rodzajami polityki staje się szczególnie duże.

Dlatego w ramach strefy euro podejmowane są starania koordynujące politykę fiskalną. Fiskalne kryterium konwergencji wymaga „stabilnej sytuacji finansów publicznych; będzie to wynikało z sytuacji budżetowej, która nie wykazuje nadmiernego deficytu w rozumieniu art. 104 ust. 6”.

Artykuł ten mówi, kiedy państwo nie spełnia kryteriów fiskalnych i kiedy stosowana jest wobec niego tzw. procedura nadmiernego deficytu. Dzieje się to w przypadku, gdy stosunek planowanego lub rzeczywistego deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych (general government) do produktu krajowego brutto przekracza poziom wartości referencyjnej (3 proc.), chyba że: stosunek ten zmniejszył się znacznie oraz w sposób stały i osiągnął poziom wartości referencyjnej lub przekroczenie wartości referencyjnej ma charakter wyjątkowy oraz tymczasowy, a stosunek ten pozostaje bliski wartości referencyjnej.

Drugim warunkiem kryterium fiskalnego jest stosunek długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB. Nie może on przekroczyć wartości referencyjnej (60 proc. PKB), chyba że ten stosunek zmniejsza się dostatecznie i zbliża do wartości referencyjnej w zadowalającym tempie.

Podstawą oceny sytuacji fiskalnej państwa członkowskiego z derogacją są publikowane przynajmniej raz na dwa lata programy konwergencji oraz notyfikacje fiskalne.