Triumf ekranowej egzotyki

„To diament w popiele Berlinale” – pisał o polskim „Tataraku” krytyk dziennika „Frankfurter Rundschau”, a recenzent „Der Tagesspiegel” określił film Wajdy jako „poruszającą medytację na temat śmierci”. Polak był jednym z faworytów w wyścigu po Złotego Niedźwiedzia. Otrzymał nagrodę za innowacyjność ex aequo z argentyńskim debiutantem Adriánem Biniezem, autorem filmu „Gigant”.

[srodtytul]Stary mistrz wzorem dla młodych[/srodtytul]

Z jednej strony to niewiele, z drugiej – jest coś imponującego w tym, że 84-letni twórca zostaje uhonorowany za świeżość i poszukiwanie nowoczesnej formy. Tę nagrodę z reguły dostają filmowcy młodzi. Sam Wajda też zwrócił na to uwagę:

– To niebywałe, że stary reżyser dostaje wyróżnienie za odkrywanie nowych horyzontów kina – mówił po zakończeniu ceremonii wręczenia nagród. – W Polsce jest takie powiedzenie: świat się kończy. Ale jestem szczęśliwy, że zostałem nagrodzony razem z młodymi reżyserami, którzy dopiero zaczynają swoje filmowe życie. Pamiętam, jak sam byłem młody, zapatrzony we włoski neorealizm. Wierzyliśmy, że kino może odegrać ważną rolę społeczną i polityczną. Myślę, że dzisiaj znów otwiera się przed nim taka szansa, a przyszłość kina widzę w połączeniu filmu fabularnego z dokumentalnym.

Obradujące pod przewodnictwem Tildy Swinton jury tegorocznego festiwalu wyraźnie było innego zdania na temat roli kina. Konkursowi, stojącemu zresztą na niezbyt wysokim poziomie, nadawały ton filmy europejskie i amerykańskie rozliczające się z historią XX wieku i współczesnym strachem przed terroryzmem. Gremium oceniające odwróciło się jednak od tych tytułów.

W świetnym filmie Rachida Bouchareba „London River” uhonorowano jedynie kreację Afrykanina Sotiguia Kouyaté. „The Messenger”, historia chłopaka z zespołu powiadamiającego rodziny poległych żołnierzy o śmierci ich najbliższych, wyróżniono tylko za scenariusz. A całkowicie został pominięty świetny film Hansa Christiana Schmida o procesie przed trybunałem haskim jugosłowiańskiego generała odpowiedzialnego za masakrę cywilnej ludności.

[srodtytul]Skromne choć egzotyczne[/srodtytul]

Jury postawiło na filmy najskromniejsze, których autorzy podglądają bohaterów. I na odległe, egzotyczne dla nas kultury. Zdobywca Złotego Niedźwiedzia, peruwiański film „Mleko bólu” Claudii Llosy to historia młodej dziewczyny, której ojciec zginął, a matkę zgwałcono podczas jednego z zamachów stanu. Llosa, znana na międzynarodowej arenie dzięki debiutanckiemu filmowi „Madeinusa”, opowiedziała o strachu, jaki jej bohaterka nosi w sobie od urodzenia. To on sprawił, że jako dziewczynka włożyła sobie do waginy kartofel.

„La teta asustada” (tak brzmi oryginalny tytuł) to przestraszona dusza – syndrom chorobowy sprawiający, że człowieka paraliżuje lęk. Llosa zrobiła film o pokonywaniu tego lęku i powolnym powrocie do życia. Bardziej zaciekawia jednak swoją warstwą kulturową i obyczajową (choćby sekwencją ślubu) niż tą psychologiczno-kartoflaną.

Inny nagrodzony południowoamerykański film to „Gigant” Argentyńczyka Adriána Binieza. Zwalisty ochroniarz zakochuje się w sprzątaczce z supermarketu. Śledzi ją na monitorach podłączonych do przemysłowych kamer, potem także na ulicach Montevideo. Ta miłość staje się jego obsesją, ale nie potrafi się do swojej wybranki zbliżyć, nawet odezwać.

– Chciałem zrobić coś w rodzaju antykomedii romantycznej – mówił Biniez, który w sobotni wieczór był chyba najbardziej zaskoczonym człowiekiem w Berlinie. Tak dalece nie spodziewał się nagrody, że na scenie westchnął tylko: „Gdyby moja mama mogła tu być...”. Na konferencji prasowej tańczył ze szczęścia i powtarzał, że dzwonił już do przyjaciół w Buenos Aires, żeby szykowali barbecue i whisky, bo muszą się razem upić.

[srodtytul]Jak zaskoczyć krytyka[/srodtytul]

Większość recenzentów była podobnie zdziwiona, bo główny bohater filmu jest postacią w gruncie rzeczy nieciekawą, a pomysłu pokazywania jego obsesji starcza najwyżej na pół godziny. Próba dorabiania filozofii o anonimowości współczesnego świata-supermarketu wydaje się na wyrost.

Najciekawszy z tego zestawu jest „O Elly”. Uhonorowany za reżyserię Asghar Farhadi opowiedział o tym, jak obcy są nam inni ludzie. Gdy podczas wypadu nad morze znika nagle młoda kobieta, w czasie poszukiwań się okazuje, że nikt, nawet najbliżsi, nic o niej nie wiedzieli.

Tak naprawdę nie znają się również bohaterowie filmu „Wszyscy inni” Maren Ade. To jeszcze jeden obraz o relacjach między dwojgiem bliskich ludzi, którzy nie mają pojęcia, co zrobić z życiem i ze sobą.

Dla mnie z ostatniego festiwalowego wieczoru w pamięci zostaną słowa Andrzeja Wajdy:

– Prawdziwe filmy robi się ze strachu. Ze strachu, że świat nie idzie w tym kierunku, w którym powinien. Że ludzie nie są tacy, jakbyśmy chcieli, że toczą się wojny, że istnieje przemoc, że komuś dzieje się krzywda. To jest rola kina. I nikt jej nam nie może odebrać.

[ramka]Powiedziała dla „Rz”

Claudia Llosa

reżyserka

To pierwszy film z Peru, który znalazł się w oficjalnym konkursie Berlinale, i pierwszy, który zdobył Złotego Niedźwiedzia. My bardzo potrzebujemy takich sukcesów. Dzięki nim ludzie mogą usłyszeć o południowo-amerykańskim kinie. W ubiegłym roku na tym samym festiwalu laury zdobył film brazylijski. To dla nas ważne. W ten sposób zyskujemy publiczność, ale również producentów naszych filmów. „Mleko bólu” jest koprodukcją peruwiańsko-hiszpańską. Koprodukcje to wielka szansa dla niezamożnych kinematografii południowoamerykańskich. Myślę też, że moja nagroda doda odwagi kobietom. Nie tylko w moim kraju. —not. bh[/ramka]

[ramka][b]Nagrody festiwalu berlin 2009[/b]