Polskie firmy farmaceutyczne nie kojarzą się z innowacją. A to dlatego, że w latach 90. większość głównych państwowych zakładów produkujących leki została kupiona przez międzynarodowe koncerny z branży, które dysponowały już swoimi działami badań i rozwoju w innych krajach. Polskie zakłady z konieczności stały się tylko jednymi z wielu fabryk funkcjonujących w ramach tych firm.

Poza tym blisko 85 proc. leków wytwarzanych przez krajowych producentów (niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem) to preparaty generyczne, czyli zamienniki oryginalnych specyfików, które mogą być wprowadzone na rynek po wygaśnięciu ich ochrony patentowej. Jednak trzeba pamiętać, że leki generyczne zawierają takie same substancje czynne, spełniają takie same wymagania podczas prac rozwojowych, produkcji i oceny bezpieczeństwa działania jak tzw. leki oryginalne. I też wymagają nakładów na badania i rozwój.

Miliony na badania

Tymczasem według Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową, który bazuje w swoich wyliczeniach na danych Głównego Urzędu Statystycznego, krajowy sektor farmaceutyczny jest niekwestionowanym liderem przetwórstwa przemysłowego, jeśli chodzi o względną liczbę przedsiębiorstw innowacyjnych. W latach 2007 – 2009 aż 56 procent przedsiębiorstw farmaceutycznych wprowadziło innowacje – albo inwestując w rozwój wytwarzanych leków, albo w unowocześnianie zakładów.

– To efekt rosnących wymogów rynku – mówi „Rz" Paweł Tyszka z firmy Euler Hermes, która przygotowała niedawno raport na temat perspektyw rozwoju firm farmaceutycznych. – Bez nakładów inwestycyjnych na dłuższą metę trudno byłoby im zaistnieć. Mają też na ten cel środki, bo w porównaniu z innymi uczestnikami rynku farmaceutycznego producenci leków wykazują dobrą rentowność – dodaje.

5,4 tys. zł wynosi przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w branży farmaceutycznej

Jednym z liderów w zakresie wydatków na badania i rozwój jest Bioton, jedyny krajowy reprezentant branży, który trafił do rankingu najbardziej innowacyjnych firm przygotowanego przez Komisję Europejską. Zajął 708. miejsce wśród tysiąca europejskich przedsiębiorstw uwzględnionych w rankingu, w którego czołówce od lat znajdują się międzynarodowe koncerny farmaceutyczne (w 2009 r. na piątym miejscu był Pfizer z nakładami rzędu 5,4 mld dol., na szóstym Novartis (5,1 mld dol.), a do pierwszej dziesiątki weszło jeszcze Sanofi Aventis. Oprócz Biotonu spośród wytwórców leków z Europy w rankingu pod koniec drugiej setki uplasowały się słoweńska Krka i węgierski Gedeon Richter, za nimi są jeszcze maltański Robin Hood i węgierski Egis.

W 2009 r. – według danych pozyskanych od spółki przez firmę CASE Doradcy – Bioton przeznaczył na badania i rozwój leków generycznych 7,4 mln zł, a innowacyjnych – 9,5 mln zł. W ubiegłym roku nakłady na leki generyczne zmalały do 1 mln zł, firma wyłożyła zaś 16 mln zł na rozwój preparatów z zakresu biotechnologii. W 2012 r. planuje przeznaczyć na działania badawczo-rozwojowe aż 46,4 mln zł.

Biotechnologia w cenie

Lider krajowego rynku leków – Polpharma – w 2010 r. wydał na badania i rozwój 170 mln zł, o 9 mln zł więcej niż przed rokiem (nie ujawnia jednak, ile na generyki, ile na nowe projekty z zakresu biotechnologii). W 2012 r. jej nakłady na ten cel mają wynieść niemal dwukrotnie więcej, bo 225 mln zł, z czego 97 mln zł na rozwój leków generycznych. Jako przykład odwrotnych tendencji wymienia się zwykle Pol-fę Kraków, która ma już trzeciego z kolei właściciela – międzynarodowy koncern Teva.

Po przejęciu nowy inwestor zredukował zwłaszcza dział badań i rozwoju, który według planów poprzednika, Barr Pharmaceuticals, miał być jedną ze sztandarowych części firmy. Teva przeniosła też produkcję form sterylnych do fabryki na Węgrzech. W Krakowie został wydział wytwarzający formy suche (np. tabletki), formy musujące (w tym witaminę C) i syropy. Około 60 proc. tej produkcji trafia dziś na rynki zagraniczne, głównie do Stanów Zjednoczonych i Niemiec. Mimo to nakłady badawczo-rozwojowe Tevy Pharmaceuticals Polska wyniosły w ubiegłym roku 21,39 mln zł, rosnąc o 2 mln zł w porównaniu z 2009 r. (spółka nie ujawnia, jaką część tej kwoty przeznaczyła na leki generyczne, a ile na prace nad preparatami biotechnologicznymi). Wydatki nie zmalały, bo Teva oprócz zakładu w Krakowie ma też drugą fabrykę w Kutnie, która koncentruje się na produkcji na rynek polski. Jednak w 2012 r. planuje wydać na badania i rozwój mniej, bo 18,2 mln zł.

Koniunktura sprzyja krajowym

Firma CASE Doradcy szacuje, że w latach 2007 – 2009 wydatki na badania i rozwój 14 głównych krajowych producentów leków wzrosły o 175 mln zł, do 558 mln zł.  Na razie dominują nakłady na działalność związaną z lekami generycznymi, ale w perspektywie roku 2012 większość przewidywanych nakładów w krajowym przemyśle farmaceutycznym ma być przeznaczona na biotechnologię i leki innowacyjne. A koniunktura wydaje się sprzyjać mniejszym, generycznym producentom. Jak przewiduje w swoim raporcie firma Euler Hermes, w 2014 r. udział leków generycznych w światowym rynku farmaceutycznym wyniesie 17 proc. (podczas gdy w 2008 r. było to 10 proc.).

Wzrost ten, napędzany głównie wygasaniem patentów na rentowne leki w krajach rozwiniętych, stymulowany jest również polityką rządów, które propagują przepisywanie leków generycznych przez lekarzy, zapewniając im korzystniejsze stawki refundacji niż lekom oryginalnym. To jeden z powodów, dla których duże koncerny farmaceutyczne przestały ignorować ten segment rynku i inwestują w generyki.