Polska przed Radą Praw Człowieka ONZ

Pojawiła się szansa na usprawnienia mechanizmu kontroli przestrzegania praw człowieka przez państwa członkowskie ONZ – piszą asystentki naukowe w Poznańskim Centrum Praw Człowieka INP PAN Katarzyna Sękowska-Kozłowska i Aleksandra Gliszczyńska

Publikacja: 19.06.2008 08:44

Polska przed Radą Praw Człowieka ONZ

Foto: Rzeczpospolita

Red

Szansa ta zmaterializowała się w momencie powołania w 2006 r. Rady Praw Człowieka, która zastąpiła dotychczasową Komisję Praw Człowieka. W rezolucji 60/251 Zgromadzenie Ogólne ONZ zobowiązało Radę m.in. do ustanowienia mechanizmu powszechnego przeglądu okresowego (Universal Periodic Review – UPR). Celem tej nowej instytucji jest z jednej strony krytyczna ocena stanu przestrzegania praw człowieka w danym kraju, z drugiej zaś stworzenie forum dialogu z państwem poddanym przeglądowi. Wszystkie państwa oceniane mają być według tych samych obiektywnych kryteriów.

W rezolucji podkreślono również niezwykle istotne założenie: nowy mechanizm powinien mieć charakter uzupełniający, nie zaś konkurencyjny bądź dublujący w stosunku do dotychczasowych działań organów traktatowych ONZ (m. in. Komitetu Praw Człowieka). Idea funkcjonowania przeglądu zakłada tym samym wprowadzenie instrumentu, który umożliwi uzyskanie jak najpełniejszego obrazu sytuacji w danym państwie oraz praktyczne wykorzystanie tej wiedzy na rzecz podnoszenia standardów ochrony praw człowieka.

Procedura UPR opiera się na przeprowadzaniu przez Radę Praw Człowieka kompleksowej analizy stanu przestrzegania praw człowieka w poszczególnych państwach. Analiza ta dokonywana jest m.in. na podstawie informacji przedstawianych przez władze państwa poddanego procedurze oraz dodatkowych dokumentów, przede wszystkim informacji przygotowanych przez Biuro Wysokiego Komisarza ds. Praw Człowieka ONZ oraz raportów organizacji pozarządowych. Regularnej, dokonywanej w czteroletnim cyklu ocenie podlegać będą wszystkie państwa ONZ. Polska, zgodnie z deklaracjami złożonymi w marcu 2007 r., należy do grupy 16 państw, które jako pierwsze przechodzą tę procedurę.

Pierwsza sesja Grupy Roboczej Rady Praw Człowieka ds. UPR odbyła się 7 – 18 kwietnia 2008 r. w Genewie. Rząd polski przedstawił 20-stronicowe sprawozdanie o stanie przestrzegania praw człowieka, przygotowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości i Ministerstwo Spraw Zagranicznych we współpracy z pozostałymi resortami. Teoretycznie treść raportu była konsultowana z organizacjami pozarządowymi, jednak w praktyce otrzymały one zbyt mało czasu, by przedłożyć jakiekolwiek opinie, co zresztą potwierdziła polska delegacja na spotkaniu z Grupą Roboczą Rady, deklarując wolę wzmocnienia współpracy.

Sprawozdanie Polski zawiera skrótowe informacje o takich kwestiach, jak walka z dyskryminacją na rynku pracy, przeludnienie więzień czy przemoc domowa. Jako jedno z największych osiągnięć przedstawiono utworzenie stanowisk policyjnych pełnomocników ds. praw człowieka.

Raport ma jednak wiele ewidentnych braków. Nie ma w nim informacji o ważnych i aktualnych problemach, takich jak przewlekłość tymczasowego aresztowania, dostępność zabiegów przerwania ciąży i skala zjawiska nielegalnych aborcji, formy i przejawy dyskryminacji na tle orientacji seksualnej czy zagwarantowanie prawa do rzetelnego procesu sądowego w toku postępowań lustracyjnych. Są to nie tylko ważne kwestie społeczne, ale i problemy prawne będące w ostatnim czasie przedmiotem rozstrzygnięć Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Dużą wadą sprawozdania przygotowanego przez polski rząd jest zatem jego selektywność. To zrozumiałe, że państwo, poddając się ocenie, dąży do przedstawienia swoich działań w jak najlepszym świetle. Krótka forma sprawozdania wymusza z kolei lakoniczność. Jednak całkowite pomijanie niektórych problemów może świadczyć o ich deprecjonowaniu przez rząd.

Powstało kolejne forum dla dyskusji nad problematyką praw człowieka, zarówno w ramach społeczności międzynarodowej, jak i w poszczególnych krajach

Wypowiedzi członków Grupy Roboczej na temat polskiego raportu pokazują, że część państw dość dobrze orientuje się w polskich problemach. Komentowano nie tylko sprawy pominięte w naszym raporcie (chodzi zwłaszcza o dyskryminację ze względu na orientację seksualną), ale także inne ważne kwestie, m.in. przemoc wobec dzieci, problem tzw. mowy nienawiści czy dostępności edukacji o prawach człowieka. Kilka razy powtórzyło się także pytanie o istnienie na terenie Polski tajnych więzień dla osób podejrzanych o działalność terrorystyczną.

Rekomendacje dla Polski zawarte w sprawozdaniu Grupy Roboczej w dużej mierze dotyczą efektywnego przeciwdziałania dyskryminacji (m. in. zalecenie przyjęcia ustawy w tej materii oraz przywrócenia Urzędu Pełnomocnika ds. Równego Statusu). Wśród zalecanych kroków ustawodawczych znalazły się m.in. liberalizacja przepisów o zniesławieniu oraz przystąpienie do międzynarodowej konwencji w sprawie wymuszonych zaginięć. Szczególnie trafne i konstruktywne są m.in. uwagi rządu Słowenii. Z kolei pewne wątpliwości budzą np. zalecenia Rosji w kwestii przeludnienia polskich więzień – państwa, którego więziennictwo, jak powszechnie wiadomo, jest w katastrofalnym stanie.

Wszystkie zalecenia zostały przedstawione w imieniu poszczególnych państw. Na obecnym etapie procedury nie zostało jeszcze sformułowane stanowisko Rady jako takiej. Jest widoczne, że zaprezentowane rekomendacje w dużej mierze stanowią powtórzenie zaleceń wystosowanych pod adresem Polski przez organy traktatowe, co rodzić może wątpliwości odnośnie do „wartości dodanej” nowej procedury. Należy pamiętać, że cały proces toczy się przed organem par excellence politycznym, jakim jest Rada Praw Człowieka. Ma on zatem charakter polityczny i należy go odczytywać przez pryzmat stosunków między poszczególnymi państwami. Choć mechanizm znajduje się dopiero w fazie rozwoju, brakuje także szczegółowych wytycznych dotyczących sporządzania sprawozdań, już teraz można zauważyć, że wiele elementów wymaga udoskonalenia. Pozytywnym skutkiem uruchomienia UPR jest na pewno stworzenie kolejnego forum dyskusji nad problematyką praw człowieka zarówno w ramach społeczności międzynarodowej, jak i w poszczególnych krajach. Biorąc pod uwagę fakt, że w naszej opinii publicznej raport Polski pozostał zupełnie bez echa, można stwierdzić, że Polska jak na razie nie wykorzystała tej szansy. By UPR nie stał się tylko procedurą na papierze, niezbędne jest uruchomienie społecznej debaty oraz rozpropagowanie wiedzy o mechanizmie.

Szansa ta zmaterializowała się w momencie powołania w 2006 r. Rady Praw Człowieka, która zastąpiła dotychczasową Komisję Praw Człowieka. W rezolucji 60/251 Zgromadzenie Ogólne ONZ zobowiązało Radę m.in. do ustanowienia mechanizmu powszechnego przeglądu okresowego (Universal Periodic Review – UPR). Celem tej nowej instytucji jest z jednej strony krytyczna ocena stanu przestrzegania praw człowieka w danym kraju, z drugiej zaś stworzenie forum dialogu z państwem poddanym przeglądowi. Wszystkie państwa oceniane mają być według tych samych obiektywnych kryteriów.

Pozostało 91% artykułu
W sądzie i w urzędzie
Czterolatek miał zapłacić zaległy czynsz. Sąd nie doczytał, w jakim jest wieku
https://track.adform.net/adfserve/?bn=77855207;1x1inv=1;srctype=3;gdpr=${gdpr};gdpr_consent=${gdpr_consent_50};ord=[timestamp]
Spadki i darowizny
Podział spadku po rodzicach. Kto ma prawo do majątku po zmarłych?
W sądzie i w urzędzie
Już za trzy tygodnie list polecony z urzędu przyjdzie on-line
Zdrowie
Ważne zmiany w zasadach wystawiania recept. Pacjenci mają powody do radości
Materiał Promocyjny
Świąteczne prezenty, które doceniają pracowników – i które pracownicy docenią
Sądy i trybunały
Prezydent powołał nowego prezesa Trybunału Konstytucyjnego. To kolega Ziobry