Egzamin na aplikacje prawnicze: pytania - prawo konstytucyjne

26 września odbędzie się egzamin wstępny na aplikacje prawnicze. Wśród 150 pytań są też te z prawa konstytucyjnego. Wspólnie z wydawnictwem C.H. Beck przedstawiamy kolejny pakiet materiałów, które mogą pomóc w przygotowaniach.

Pojęcie źródeł prawa. Konstytucja RP dzieli źródła prawa na: akty normatywne powszechnie obowiązujące oraz wewnętrznie obowiązujące. Art. 87 ust. 1 i 2 konstytucji wymienia źródła prawa stanowionego o charakterze powszechnie obowiązującym. Są to:

1) Konstytucja RP,

2) ustawy,

3) ratyfikowane umowy międzynarodowe,

4) rozporządzenia,

5) akty prawa miejscowego – na obszarze działania organów, które je ustanowiły.

Konstytucja RP. Zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii źródeł prawa. Jest najwyższym prawem RP. Jej przepisy stosuje się bezpośrednio, chyba że sama stanowi inaczej. Niezgodność z nią stanowi podstawę uchylenia aktu normatywnego w trybie przewidzianym dla kontroli konstytucyjności prawa przez kompetentne organy. W Polsce organem takim jest Trybunał Konstytucyjny.

Ustawa. Jest to akt normatywny powszechnie obowiązujący, wydawany przez naczelny organ państwa. W Polsce organem tym jest parlament. W hierarchii źródeł prawa ustawa zajmuje miejsce bezpośrednio po Konstytucji RP. Każda podlega kontroli pod względem zgodności z konstytucją. Ustawa jest podstawą obowiązywania wszystkich aktów podstawowych (np. rozporządzenia), które nie mogą być z nią sprzeczne. Te sprzeczne podlegają uchyleniu w trybie przewidzianym dla kontroli ich legalności.

Ustawa jest aktem ustanawianym w trybie nazywanym procedurą legislacyjną, który zapewnia jej odpowiednią legitymację demokratyczną. W państwie demokratycznym stanowi podstawę regulacji wszystkich stosunków prawnych. W odniesieniu do niektórych spraw (tzw. obowiązkowa materia ustawowa) jest wyłączną formą prawotwórstwa. Chodzi tu m.in. określenie:

1) sytuacji prawnej jednostki w państwie,

2) praw, wolności i obowiązków przysługujących jednostce w państwie,

3) zasad organizacji i działania naczelnych organów państwa,

4) zasad uchwalania budżetu państwa,

Ratyfikowane umowy międzynarodowe. Zgodnie z art. 91 ust. 1 konstytucji ratyfikowana umowa międzynarodowa stanowi część krajowego porządku prawnego i jest stosowana bezpośrednio, chyba że jej stosowanie zależy od wydania ustawy. Konstytucja uznaje za źródła prawa krajowego:

1) umowy ratyfikowane za uprzednią zgodą parlamentu wyrażoną w ustawie,

2) umowy zawarte w drodze samodzielnej ratyfikacji prezydenta RP.

W tym pierwszym wypadku po zawarciu umowy międzynarodowej następuje zgoda na jej ratyfikację wyrażona w formie ustawy, a następnie prezydent RP dokonuje ratyfikacji. Przedtem prezydent może zwrócić się z wnioskiem do Trybunału o stwierdzenie zgodności z konstytucją. Warunkiem koniecznym obowiązywania ratyfikowanej umowy w prawie krajowym jest jej publikacja w Dzienniku Ustaw.

W tym drugim wypadku do ratyfikacji umowy międzynarodowej nie jest wymagana zgoda parlamentu wyrażona w formie ustawy. Konieczna jest jedynie publikacja ratyfikowanej umowy międzynarodowej w Dzienniku Ustaw. Po dokonaniu wyżej wymienionych czynności prawotwórczych umowa międzynarodowa staje się źródłem prawa krajowego.

Ratyfikacja przez Polskę umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymagają uprzedniej zgody w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:

1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,

2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji RP,

3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,

4) dużego obciążenia państwa pod względem finansowym,

5) spraw uregulowanych w ustawie lub takich, w których konstytucja wymaga ustawy.

O zamiarze przedłożenia prezydentowi do ratyfikacji umów międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, prezes RM zawiadamia Sejm.

Zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania i wypowiadania umów międzynarodowych zawiera art. 89 konstytucji.

Zasada bezpośredniego stosowania umów międzynarodowych. Zgodnie z art. 91 ust. 1 konstytucji zasadą jest bezpośrednie stosowanie umów międzynarodowych, chyba że stosowanie takiej umowy uzależnione jest od wydania ustawy.

Bezpośrednie stosowanie oznacza związanie postanowieniami umowy organów władzy publicznej oraz konieczność uwzględnienia tych postanowień podczas wydawania rozstrzygnięć. Uzależnienie stosowania umowy od wydania ustawy następuje najczęściej wtedy, gdy postanowienia umowy są zbyt ogólne, nie mają charakteru normatywnego i wymagają konkretyzacji.

Ratyfikowana umowa międzynarodowa w hierarchii źródeł prawa. W zależności od tego, czy ratyfikacja umowy międzynarodowej wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie czy też nie, różne jest miejsce takiej umowy w hierarchii źródeł prawa. Umowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, a umowa ratyfikowana samodzielnie przez prezydenta RP ma moc mniejszą od ustawy i nie może odnosić się do materii ustawowej. Umowy takie mają jednak pierwszeństwo przed aktami wykonawczymi do ustaw.

Umowa o przekazaniu kompetencji. Szczególne miejsce wśród umów ratyfikowanych za uprzednią zgodą parlamentu zajmuje umowa o przekazaniu organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencji władzy państwowej w niektórych sprawach (art. 90 ust. 1 Konstytucji RP). Zgoda na ratyfikację wyrażana jest kwalifikowaną większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Zgoda może być też wyrażona w drodze referendum. Artykuł 90 ust. 2 i 3 konstytucji przewiduje zatem alternatywne formy wyrażenia zgody na ratyfikację takiej umowy międzynarodowej. Oznacza to możliwość wyrażenia zgody w jednej z tych form, a w razie niewyrażenia woli w jednej z nich jest możliwość wyrażenia zgody w drugiej formie.

Wszystkie inne umowy międzynarodowe niepodlegające ratyfikacji nie są źródłem prawa w polskim systemie prawnym. Polska ma jednak obowiązek przestrzegania prawa międzynarodowego.