Domy kultury i muzea muszą pokryć swoje wydatki

Ministrowie oraz kierownicy urzędów centralnych organizują działalność kulturalną, tworząc państwowe instytucje kultury. Natomiast samorządowe instytucje kultury tworzone są przez jednostki samorządu terytorialnego. Prowadzenie działalności kulturalnej należy bowiem do obowiązkowych zadań własnych władz lokalnych.

Od czego zacząć

Organizator instytucji kultury (czyli jednostka samorządu terytorialnego) wydaje akt o utworzeniu instytucji kultury, w którym określa jej przedmiot działania, nazwę i siedzibę. Formy organizacyjne działalności kulturalnej to: teatry, opery, operetki, filharmonie, orkiestry, instytucje filmowe, kina, muzea, biblioteki, domy kultury, ogniska artystyczne, galerie sztuki oraz ośrodki badań i dokumentacji w różnych dziedzinach kultury. Może być też utworzona instytucja kultury prowadząca działalność kulturalną w więcej niż jednej formie.

Przykład

Rada powiatu uchwałą powierzyła gminie realizację zadania z zakresu właściwości powiatu dotyczącego organizacji dożynek – święta nawiązującego do kultury i tradycji ludowej. Dożynki miały być zorganizowane na podstawie porozumienia zarządu powiatu z wójtem gminy, określającego zakres zadań, termin wykonania, wysokość dotacji, zasady i termin jej przekazania oraz rozliczenia. Uchwałę zakwestionował wojewoda, który uznał, że powierzenie gminie organizacji dożynek powiatowych nie jest zadaniem publicznym, które powiat jest obowiązany realizować. W sporze, który powstał, konieczne okazało się rozstrzygnięcie, czy organizacja dożynek to zadanie publiczne o charakterze ponadgminnym z zakresu kultury.

Wojewódzki sąd administracyjny nie miał wątpliwości, że dożynki to impreza z zakresu kultury, ludowe święto plonów połączone z zabawą z okazji zakończenia zbiorów i sięga do tradycji dworskiej XVI wieku. Podobne stanowisko wyraził Naczelny Sąd Administracyjny, który stwierdził, że podstawy do upowszechniania kultury reguluje ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, która nie zawiera nakazu wyboru prowadzenia działalności kulturalnej wyłącznie w wyliczonych formach, a zatem pozostawia podmiotowi samorządowemu wybór formy upowszechnienia kultury, do których należy zaliczyć organizowanie imprez kulturalnych – w tym dożynek.

Na podstawie wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 17 maja 2011 r., sygn. II OSK 378/11

Statut i regulamin

Instytucje kultury działają na podstawie aktu o ich utworzeniu oraz statutu nadanego przez organizatora, np. samorząd terytorialny. Z kolei organizację wewnętrzną instytucji określa regulamin nadawany przez jej dyrektora, po zasięgnięciu opinii np. władz samorządowych oraz działających w niej organizacji związkowych i stowarzyszeń twórców.

Instytucje kultury uzyskują osobowość prawną i mogą rozpocząć działalność z chwilą wpisu z urzędu do rejestru prowadzonego przez organizatora, czyli np. jednostkę samorządu terytorialnego.

Przykład

Sejmik województwa dolnośląskiego w statucie teatru postanowił, że może on prowadzić działalność gospodarczą według ogólnych zasad, określonych odrębnymi przepisami, i że środki uzyskane z tej działalności mogą być wykorzystane wyłącznie na realizację zadań statutowych. Takie postanowienia statutu zakwestionował wojewoda. Uznał on, że jeżeli dana instytucja zamierza prowadzić działalność inną niż kulturalna, obligatoryjnym elementem statutu są postanowienia dotyczące jej prowadzenia. A zasygnalizowanie jedynie w uchwale takiej możliwości to zdaniem wojewody stanowczo za mało.

Sprawa ostatecznie trafiła do wojewódzkiego sądu administracyjnego, który uznał, że zapis o prowadzeniu przez teatr działalności gospodarczej „według ogólnych zasad określonych odrębnymi przepisami" nie jest kompleksowym i precyzyjnym postanowieniem dotyczącym prowadzenia przez teatr działalności innej niż kulturalna. Według sądu statut instytucji kultury powinien zawierać wyraźne postanowienia dotyczące takiego zagadnienia.

Na podstawie wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z 30 stycznia 2013 r., sygn IV SA/Wr 673/12.

Pieniądze na działalność

Samorządy terytorialne, podobnie jak ministrowie i kierownicy urzędów centralnych, muszą zapewnić tworzonym przez siebie instytucjom kultury środki niezbędne do rozpoczęcia i prowadzenia działalności kulturalnej oraz do utrzymania obiektu.

Instytucje kultury, dla których organizatorami są jednostki samorządu terytorialnego, mogą otrzymywać dotacje celowe na zadania objęte mecenatem państwa, w tym dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji. Pieniądze takie pochodzą z budżetu państwa, z części, której dysponentem jest minister właściwy kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.

Organizator nie odpowiada za zobowiązania instytucji kultury, chyba że dochodzi do jej likwidacji.

Przykład

Rada miejska podjęła uchwałę w sprawie pokrycia przez gminę straty bilansowej miejskiego centrum kultury. Uchwałę zakwestionowała i orzekła o jej nieważności regionalna izba obrachunkowa. Takie rozstrzygnięcie izba uzasadniła tym, że organizator nie odpowiada za zobowiązania instytucji kultury, chyba że znajduje się ona w likwidacji.

Sprawa trafiła najpierw do wojewódzkiego sądu administracyjnego, który stwierdził, że z żadnego przepisu nie wynika, aby rada miasta mogła pokrywać stratę miejskiego centrum kultury. Strata powinna zostać pokryta przez tę instytucję z jej przychodów, którymi są również dotacje udzielone przez organizatora (w tym wypadku gminę). Rada miejska, zamiast podejmować uchwałę o pokryciu straty bilansowej, mogła przyznać większą dotację. Stanowisko takie potwierdził swoim wyrokiem Naczelny Sąd Administracyjny, który orzekł, że gdy źródłem uzyskiwanych środków jest budżet, to środki te instytucja kultury może uzyskać jedynie na zasadzie dotacji. Rada gminy nie może podjąć uchwały o pokrywaniu strat poniesionych przez instytucje kultury.

Na podstawie wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 25 kwietnia 2007 r., sygn. II GSK 397/06

Samodzielność w gospodarowaniu

Instytucja kultury gospodaruje samodzielnie przydzielonym i nabytym mieniem. Powinna robić to efektywnie. Instytucja kultury może zbywać środki trwałe. Podstawą jej gospodarki jest plan finansowy ustalony przez dyrektora. Instytucja kultury pokrywa koszty bieżącej działalności i zobowiązania z uzyskiwanych przychodów.

Przykład

Rady gminy podjęła uchwałę w sprawie powołania gminnego ośrodka kultury. Zgodnie z uchwałą ośrodek kultury prowadzony miał być w formie jednostki budżetowej, której wydatki pokrywane miały być bezpośrednio z budżetu gminy, a dochody odprowadzane na rachunek gminy. Takie postanowienia zakwestionował wojewoda, stwierdzając, że z przepisów ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej wynika jednoznacznie, że niedopuszczalne jest prowadzenie przez samorząd działalności w zakresie upowszechniania kultury w innej formie organizacyjno-prawnej oraz finansowej niż samorządowe instytucje kultury. Nie może to być ani jednostka budżetowa, ani zakład budżetowy. Takie stanowisko potwierdził Naczelny Sąd Administracyjny, który uznał, że zapis powołujący gminny ośrodek kultury prowadzony w formie jednostki budżetowej jest sprzeczny z przepisami. Instytucja kultury jako osoba prawna jest odrębnym w stosunku do gminy podmiotem prawa, z własnym majątkiem, środkami trwałymi, przychodami oraz kosztami, samodzielnie gospodarującą w ramach posiadanych środków.

Na podstawie wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 5 grudnia 2001 r., sygn. SA/Sz 733/01

Wsparcie finansowe

Państwowe instytucje kultury, których organizatorem jest minister kultury, mogą za jego zgodą udzielać dofinansowania, w tym wydatków inwestycyjnych, podmiotom prowadzącym działalność w dziedzinie kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.

Ponadto państwowe instytucje kultury mogą otrzymywać dotacje celowe z budżetów jednostek samorządu terytorialnego na zadania ważne z punktu widzenia regionalnej polityki rozwoju w zakresie rozwoju kultury. Mogą to być dotacje celowe na finansowanie kosztów realizacji inwestycji.

Przychodami instytucji kultury są przychody z prowadzonej działalności, w tym ze sprzedaży składników majątku ruchomego, przychody z najmu i dzierżawy składników majątkowych, dotacje podmiotowe i celowe z budżetu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, środki otrzymane od osób fizycznych i prawnych oraz z innych źródeł.

Dotacja dla państwowej instytucji kultury z budżetu samorządu

1. Wniosek

Państwowa instytucja kultury mająca siedzibę na obszarze działania właściwej jednostki samorządu terytorialnego występuje z wnioskiem o dotację do organu wykonawczego (zarządu powiatu, województwa, a w przypadku gmin – wójta, burmistrza lub prezydenta miasta). Wniosek należy złożyć w terminie ogłoszonym w Biuletynie Informacji Publicznej.

2. Termin na rozpatrzenie

Właściwy samorządowy organ wykonawczy ocenia wniosek pod względem formalnym, rachunkowym i merytorycznym w terminie trzech miesięcy od jego złożenia. Nieuzupełnienie ewentualnych braków formalnych przez wnioskodawcę w wyznaczonym terminie powoduje pozostawienie wniosku bez rozpatrzenia.

3. Umowa o dotację

Poprawny wniosek zaakceptowany przez właściwy organ wykonawczy jednostki samorządowej stanowi podstawę do zawarcia umowy o udzielenie dotacji.