I. ADMINISTRACJA WYBORCZA
1. Komisarz wyborczy
Pełnomocnik Państwowej Komisji Wyborczej umocowany do działania przez PKW na całe województwo lub jego część. Od stycznia 2018 r. wybiera się i umocowuje 100 komisarzy na 5-letnią kadencję. Komisarz wyborczy na obszarze, na którym został wybrany, m.in. powołuje terytorialne i obwodowe komisje wyborcze, zarządza druk kart w wyborach samorządowych, ustala zbiorcze wyniki do rad na obszarze województwa.
2. Urzędnik wyborczy
Urzędnik wyborczy powoływany jest przez szefa Krajowego Biura Wyborczego dla obszaru danej gminy. Do zadań urzędników wyborczych należy zapewnienie sprawnego funkcjonowania OKW, w szczególności:
1) przygotowanie i nadzór pod kierownictwem komisarza wyborczego nad przebiegiem wyborów w OKW;
2) tworzenie i aktualizowanie systemu szkoleń dla członków OKW;
3) organizowanie i prowadzenie szkoleń dla członków OKW;
4) dostarczenie kart do głosowania właściwym OKW;
5) sprawowanie nadzoru nad zapewnieniem właściwych warunków pracy OKW.
3. Terytorialne komisje wyborcze (TKW)
1) Wojewódzka komisja wyborcza – powołuje ją komisarz wyborczy o charakterze ogólnowojewódzkim spośród wyborców zgłoszonych przez pełnomocników komitetów wyborczych, z tym że przewodniczącym komisji jest osoba wskazana przez komisarza.
2) Powiatowa komisja wyborcza – powołuje ją komisarz wyborczy spośród wyborców zgłoszonych przez pełnomocników komitetów wyborczych, z tym że przewodniczącym komisji jest osoba wskazana przez komisarza.
3) Gminna komisja wyborcza – powołuje ją komisarz wyborczy spośród wyborców zgłoszonych przez pełnomocników komitetów wyborczych.
Komisje powołuje się w składzie dziewięcioosobowym, ale:
1) dziewięciu wyborców zgłaszają po jednej osobie komitety partii politycznych bądź koalicji partii politycznych, które mają swoich radnych w sejmikach województw na obszarze województwa, na terenie którego zgłaszają kandydatów do komisji albo posłów na Sejm;
2) trzech wyborców zgłaszają po jednej osobie pozostałe komitety wyborcze;
3) w komisjach wojewódzkich i powiatowych dodatkowo komisarz wyborczy wskazuje i powołuje przewodniczącego komisji(jako dziesiątą osobę).
Gdyby liczba członków komisji była mniejsza niż dziewięć, wówczas przeprowadza się losowanie spośród osób zgłoszonych przez wszystkich pełnomocników komitetów wyborczych, a więc zgłoszonych przez partie bądź koalicje oraz zgłoszonych przez pozostałe (niepartyjne) komitety wyborcze.
4. Obwodowe komisje wyborcze (OKW)
W każdym obwodzie powoływane są:
1) OKW do spraw przeprowadzenia głosowania w obwodzie;
2) OKW do spraw ustalenia wyników głosowania w obwodzie.
Komisarze wyborczy zgodnie ze swoją właściwością terytorialną powołują członków OKW spośród kandydatów zgłoszonych przez pełnomocników wyborczych komitetów startujących w wyborach. W skład każdej komisji – do spraw przeprowadzenia głosowania i do spraw ustalenia wyników głosowania w obwodzie – wchodzić ma dziewięć osób.
Jeśli liczba zgłoszonych kandydatów do komisji jest równa dziewięć, komisja powoływana jest w takim składzie.
Jeśli z liczby zgłoszonych kandydatów wynika, że jest ich więcej niż dziewięcioro – o składzie komisji decyduje losowanie. O miejscu i terminie losowania pełnomocnik wyborczy zostanie powiadomiony. Nieobecność pełnomocnika na losowaniu nie wstrzymuje jego przeprowadzenia.
W wypadku braku odpowiedniej liczby zgłoszonych kandydatów do OKW można zmniejszyć jej skład do pięciu osób. Jeśli mimo to brakuje chętnych, komisarz wyborczy wskazuje osoby, które uzupełnią jej skład (wymagana jest ich zgoda).
5. Rejestr wyborców
Rejestr wyborców obejmuje osoby stale zamieszkałe na obszarze gminy, którym przysługuje prawo do głosowania w wyborach. Wyborca może być ujęty tylko w jednym rejestrze wyborców.
Osoby stale przebywające na terenie gminy bez zameldowania na pobyt stały, osoby nigdzie niezamieszkałe oraz osoby zamieszkałe na terenie gminy pod innym adresem niż adres zameldowania wpisywane są do rejestru, jeżeli złożą pisemny wniosek w urzędzie gminy.
Wniosek powinien zawierać nazwisko i imię (imiona), imię ojca, datę urodzenia oraz numer PESEL. Do wniosku dołącza się kserokopię ważnego dokumentu stwierdzającego tożsamość i pisemną deklarację z podaniem obywatelstwa i adresu stałego zamieszkania bądź wskazaniem adresu ostatniego zameldowania.
Decyzję o wpisaniu lub odmowie wpisania do rejestru wyborców wydaje wójt (burmistrz, prezydent miasta) w terminie trzech dni od dnia złożenia wniosku.
Na decyzję o odmowie wpisania do rejestru wyborców przysługuje skarga, którą wnosi się do właściwego miejscowo sądu rejonowego, za pośrednictwem organu, który wydał odmowną decyzję. Skargę wnosi się w terminie trzech dni od doręczenia decyzji.
6. Spis wyborców
Spis wyborców to spis wszystkich osób, którym przysługuje prawo do głosowania. Spis wyborców dla każdego obwodu głosowania sporządza wójt (burmistrz, prezydent miasta) na podstawie rejestru wyborców. Wyborca może być wpisany tylko do jednego spisu wyborców.
Spis wyborców jest udostępniany do wglądu w urzędzie gminy. Każdy wyborca może sprawdzić, czy został ujęty w spisie wyborców, między 1 a 13 października 2018 r.
7. Lokal wyborczy
W każdym lokalu wyborczym powinny znajdować się: godło państwowe, urna (przezroczysta), miejsca za osłoną zapewniające tajność głosowania. W miejscach za osłonami powinien być długopis i plakat informacyjny o sposobie głosowania i warunkach ważności głosu.
W widocznym miejscu w lokalu powinny znajdować się obwieszczenia i informacje m.in. o numerach i granicach okręgów wyborczych, o liczbie radnych wybieranych w tych okręgach, o numerach i granicach obwodów głosowania oraz siedzibach obwodowych komisji wyborczych, o zarejestrowanych listach kandydatów na radnych, numerach tych list i skrótach nazw komitetów, wraz z danymi o kandydatach do poszczególnych rad, o zarejestrowanych kandydatach na wójta, wraz z danymi o kandydatach, o składzie komisji.
Członkowie komisji w lokalu wyborczym nie mogą prowadzić agitacji na rzecz któregokolwiek z kandydatów, nie mogą też nosić plakietek sugerujących, który komitet wyborczy reprezentują.
W lokalu wyborczym oraz na terenie budynku, w którym się mieści ten lokal, nie można umieszczać haseł, napisów lub ulotek oraz innych materiałów o charakterze agitacyjnym.
Osoby, które chcą sprawdzić, gdzie mogą głosować lub który lokal przystosowany jest dla wyborców niepełnosprawnych, mogą skorzystać z wyszukiwarki obwodów głosowania, która znajdować się będzie na stronie PKW i stronach urzędów gmin.
8. Prawa wyborcze
Prawo wybierania (czynne prawo wyborcze), czyli możliwość głosowania, mają osoby, które:
1) są obywatelami polskimi;
2) w dniu głosowania kończą 18 lat;
3) stale zamieszkują odpowiednio na obszarze gminy, powiatu, województwa;
4) nie są obywatelami polskimi, ale są obywatelami państw UE oraz ukończyły 18 lat i stale mieszkają na obszarze danej gminy – w wypadku wyborów do rad gmin oraz na wójtów, burmistrzów lub prezydentów miast;
5) są wpisane do rejestru wyborców.
Prawo wybierania pozwala na udzielenie poparcia dla utworzenia komitetu wyborczego, dla list kandydatów na radnych, a także na uczestnictwo w komisjach wyborczych.
Nie mają prawa wybierania, czyli nie mogą głosować, osoby, które są:
1) pozbawione praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu;
2) pozbawione praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu;
3) ubezwłasnowolnione (częściowo lub całkowicie) prawomocnym orzeczeniem sądu.
Prawo wybieralności (bierne prawo wyborcze) mają, czyli mogą kandydować, osoby, które:
1) posiadają prawo do głosowania, z zastrzeżeniem – obywatele państw UE tylko do rady gminy (miasta) i w wyborach na wójta, burmistrza lub prezydenta miasta;
2) w wyborach na wójta, burmistrza lub prezydenta miasta – mają co najmniej 25 lat, ale nie muszą stale zamieszkiwać na obszarze danej gminy (miasta).
9. Głosowanie korespondencyjne
Z głosowania korespondencyjnego może skorzystać wyborca o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności. W tym celu musi on złożyć wniosek do właściwego komisarza wyborczego – ustnie, pisemnie, telefaksem lub w formie elektronicznej.
W zgłoszeniu należy podać nazwisko i imię (imiona), imię ojca, datę urodzenia i numer PESEL. Powinno być w nim także zawarte oświadczenie o wpisaniu do rejestru wyborców w danej gminie. Trzeba też podać, których wyborów dotyczy zgłoszenie (w wyborach samorządowych jedno zgłoszenie dotyczy wszystkich wyborów – do rad gmin, rad powiatów, sejmików województw oraz wyborów wójta, burmistrza lub prezydenta miasta), a także wskazać adres, na który ma być wysłany pakiet wyborczy.
Do zgłoszenia należy dołączyć kopię aktualnego orzeczenia właściwego organu orzekającego o ustaleniu stopnia niepełnosprawności. W zgłoszeniu tym wyborca może zażądać dołączenia do pakietu wyborczego nakładki na kartę do głosowania sporządzonej w alfabecie Braille'a.
Komisarz wyborczy przekaże zgłoszenie niezwłocznie właściwemu urzędnikowi wyborczemu. Jeśli urzędnik stwierdzi, że nie spełnia ono wymogów formalnych, wezwie wyborcę niepełnosprawnego do uzupełnienia zgłoszenia w terminie jednego dnia od dnia doręczenia wezwania.
Nie później niż na tydzień przed dniem wyborów wyborca niepełnosprawny, który zgłosił zamiar głosowania korespondencyjnego, otrzyma pocztą pakiet wyborczy.
W skład pakietu wyborczego wchodzić będą: koperta zwrotna, karty do głosowania, koperta na karty do głosowania, instrukcja głosowania korespondencyjnego, nakładki na karty do głosowania, jeśli wyborca niepełnosprawny o nie poprosił, oraz oświadczenie wyborcy o osobistym i tajnym oddaniu głosu.
Pakiet wyborczy musi zostać doręczony wyłącznie do rąk własnych wyborcy niepełnosprawnego. Niezbędne będzie okazanie przez niego dokumentu tożsamości i własnoręczne pokwitowanie odbioru. Jeśli wyborca niepełnosprawny nie będzie mógł sam potwierdzić odbioru pakietu, zrobi to za niego doręczyciel – będzie musiał jednak wskazać przyczynę braku podpisu. Jeśli wyborcy niepełnosprawnego nie będzie w domu, gdy przyjdzie doręczyciel z pakietem, zostawi mu on zawiadomienie o terminie powtórnego doręczenia, który nie będzie mógł być dłuższy niż jeden dzień.
Po zagłosowaniu wyborca niepełnosprawny będzie musiał włożyć karty do koperty na karty do głosowania, zakleić ją, a następnie całość, wraz z podpisanym oświadczeniem o osobistym i tajnym oddaniu głosu, włożyć do koperty zwrotnej i także ją zakleić.
Na kopercie zwrotnej będzie już adres właściwej obwodowej komisji wyborczej. Wyborcy niepełnosprawnemu pozostanie już tylko wysłać kopertę zwrotną albo przekazać ją przedstawicielowi poczty.
Koperty zwrotne dostarczane będą w dniu wyborów do właściwych obwodowych komisji w godzinach głosowania. Koperty z kartami do głosowania, wyjęte z kopert zwrotnych, trafią do urny wyborczej.
Szczegółowe zasady głosowania korespondencyjnego określa dział I kodeksu wyborczego: „Przepisy wstępne", rozdział 6a – „Głosowanie korespondencyjne przez wyborców niepełnosprawnych".
10. Głosowanie przez pełnomocnika
Może z niego skorzystać wyborca o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności.
Pełnomocnikiem może być osoba wpisana do rejestru wyborców w tej samej gminie co zainteresowany.
Pełnomocnictwo można przyjąć tylko od jednej osoby. W wyjątkowych przypadkach można je przyjąć od dwóch osób, jeżeli jedną z nich jest członek najbliższej rodziny.
Pełnomocnikiem nie może być kandydat w wyborach, mąż zaufania i członek OKW właściwej dla miejsca zamieszkania osoby udzielającej pełnomocnictwa.
Pełnomocnictwa do głosowania udziela się przed wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta) lub inną osobą upoważnioną.
W pełnomocnictwie do głosowania musi być nazwisko i imię (imiona), imię ojca, data urodzenia, numer PESEL oraz adres zamieszkania zarówno wyborcy, jak i osoby, której ma być udzielone pełnomocnictwo do głosowania, a także wyraźne oznaczenie wyborów, których dotyczy pełnomocnictwo do głosowania.
Do wniosku dołącza się kopię aktualnego orzeczenia o niepełnosprawności i pisemną zgodę mającego być pełnomocnikiem wraz z jego danymi. Akt pełnomocnictwa sporządza się w trzech egzemplarzach.
Udzielone pełnomocnictwo można cofnąć najpóźniej dwa dni przed wyborami, w szczególnych przypadkach może także wygasnąć z mocy prawa. Zakazane jest udzielanie pełnomocnictwa w zamian za korzyść majątkową lub osobistą. Pełnomocnik nie może też pobierać opłat od udzielającego pełnomocnictwa za głosowanie w jej imieniu.
Szczegółowe zasady: kodeks wyborczy w dziale I – „Przepisy wstępne", rozdziale 7 – „Głosowanie przez pełnomocnika".
ABC wyborów samorządowych - Cz.2 "Jak prowadzić i rozliczać kampanię wyborczą"
