To sedno najnowszego wyroku Sądu Najwyższego.

Kwestią dziedziczenia przez spadkobierców kar sądy zajęły się w sprawie, w której małoletnia Dominika M. (jedna z czterech spadkobierców) domagała się wstrzymania egzekucji przeciwko niej 270 tys zł. zasądzonych w sprawie karnej od jej ciotki, po której wraz z rodzeństwem odziedziczyła spadek.

Owa ciotka, jako urzędniczka sądu dopuściła się malwersacji, za co została skazana na karę więzienia, a ponadto sąd karny orzekł wobec niej obowiązek naprawienia szkody, a konkretnie zapłaty 270 tys. zł na rzecz poszkodowanego sądu (Skarbu Państwa).

Co mówią przepisy

Na podstawie art. 46 § 2 kodeksu karnego sąd może orzec wobec skazanego na wniosek pokrzywdzonego obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Jest to jeden z tzw. środków karnych orzekanych obok kary, a nieraz niejako zamiast niej, a ważnym jego celem jest szybkie i ułatwione (bo niewymagające odrębnego procesu cywilnego) naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem.

Ciotka przed śmiercią orzeczonego przez sąd obowiązku nie wypełniła, nie spłaciła długu (miała zresztą inne). Jej bliżsi krewni, w tym rodzice Dominiki M., spadek po ciotce odrzucili (takie osoby nie są wówczas przy dziedziczeniu brane pod uwagę). Niestety, spadku po ciotce nie zdołały w terminie odrzucić dzieci – także Dominika M., a dokładniej jej rodzice w jej imieniu, gdyż była niepełnoletnia.

Osobiste czy nie?

W tej sytuacji uprawniony do zwrotu pieniędzy sąd uzyskał przeniesienie klauzuli wykonalności na spadkobierców i wszczął egzekucję. Spadkobiercy wystąpili jednak do sądu o jej wstrzymanie – a konkretnie o pozbawienie wykonalności postanowienia sądu karnego o obowiązku naprawienia szkody.

Sąd Okręgowy w Szczecinie uwzględnił żądanie, uznając, że obowiązek ten jest sankcją karną ściśle związane z osobą skazaną, a zgodnie z art. 922 § 2 kodeksu cywilnego nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie był jednak innego zdania. Uznał, że obowiązek naprawienia szkody ma przede wszystkim cywilny charakter i jest dziedziczony. Oddalił więc powództwo.

Dopłacanie nie grozi

Ten werdykt próbował odwrócić przed Sądem Najwyższym adwokat Dariusz Jaworski, pełnomocnik Dominiki M., argumentując, że jest to jeden ze środków karnych, przy użyciu którego stosuje się wszystkie zasady wymiaru kary, a czasem wręcz zastępuje karę, i jako taki nie może być przenoszony na spadkobierców. Poza tym obciążanie długiem dalekiej krewnej niepełnoletniej osoby nie daje się pogodzić z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.). Nie przekonał jednak Sądu Najwyższego.

– Umiejscowienie przepisu w ustawie karnej nie oznacza, że dane rozwiązanie, w tym wypadku obowiązek naprawienia szkody, nie ma cywilnego charakteru. Ma on głównie kompensacyjny charakter i zależy przede wszystkim od wysokości szkody. Nie jest przy tym zbytnio dolegliwy dla powódki, gdyż po pierwsze jest jednym z czterech dłużników, a poza tym spadek odziedziczyła z dobrodziejstwem inwentarza – wskazał w uzasadnieniu sędzia SN Henryk Pietrzkowski.

Dodajmy, że dobrodziejstwo inwentarza polega na tym, że spadkobierca spłaca długi tylko do wysokości realnie uzyskanego spadku, a zatem nie grozi dopłacanie do niego. ©?

Sygn. akt II CSK 844/16

Opinia dla „Rzeczpospolitej"

Stanisław Waltoś, ?karnista, profesor honorowy Uniwersytetu Jagiellońskiego

Uważam rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego za bardzo wątpliwe, mamy bowiem do czynienia z karą, a kar się nie dziedziczy, są one bowiem sprawą osobistą. Tej oceny nie zmienia fakt, że po zniesieniu powództwa cywilnego w sprawach karnych środek karny w postaci obowiązku naprawienia szkody bardzo się rozpowszechnił. Doceniam fakt, że po śmierci skazanego zobowiązanego do naprawienia szkody pokrzywdzony materialnie przestępstwem zostaje na lodzie, ale te braki regulacji ustawowej można usunąć tylko w drodze ustawowej.

Z całą pewnością to poważny temat do dyskusji.