Sądy administracyjne do reformy

Wspólny status sędziów sądów powszechnych i administracyjnych to jedna z propozycji zmian.

Aktualizacja: 23.06.2019 11:15 Publikacja: 22.06.2019 17:30

Sądy administracyjne do reformy

Foto: Fotorzepa, Danuta Matloch DM Danuta Matloch

Specjalny podzespół Społecznej Komisji Kodyfikacyjnej, powołanej przez I Kongres Prawników Polskich, przygotował założenia do zmiany sądownictwa administracyjnego.

Czytaj także: Isański: większość wyroków sądów administracyjnych niezgodna jest z prawem

Założeniem autorów raportu jest wskazanie podstawowych kierunków zmian przepisów ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów administracyjnych. Cel to usprawnienie (zwiększenie efektywności) obecnego modelu sądownictwa administracyjnego.

Poprzez „usprawnienie" autorzy rozumieją przede wszystkim dążenie do uzyskania przez jednostkę (lub inny podmiot będący adresatem określonych aktów lub czynności organów administracji) rozstrzygnięcia sądowego jak najpełniej realizującego gwarantowane przez konstytucję prawo do sądu. Prawo, to wyrażające ideę zapewnienia każdemu uprawnienia do przedstawienia swojej sprawy przed sądami, ma stwarzać gwarancje sprawiedliwych, obiektywnych i słusznych rozstrzygnięć.

Prawa do sądu oczekuje się od państwa, a jego konsekwencją jest powinność określonego działania władz publicznych.

Każdy ma prawo do uzyskania rozstrzygnięcia w możliwie najkrótszym terminie. Dziś czas oczekiwania na wydanie rozstrzygnięcia przez wojewódzki sąd administracyjny wynosi sześć miesięcy. Wojewódzkie sądy administracyjne załatwiły w 2017 r. w terminie do trzech miesięcy średnio 41,92 proc. skarg na akty i inne czynności oraz bezczynność organów i przewlekłe prowadzenie postępowania. W terminie do czterech miesięcy załatwiono 56,03 proc. spraw, a w terminie do sześciu miesięcy 73,02 proc. wskazanych skarg.

Statystyka ta jednak obejmuje również załatwienie skargi poprzez jej odrzucenie tuż po wpływie wskutek braków formalnych.

Na wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego czeka się ok. dwóch lat. W 2017 r. NSA załatwił 47,07 proc. ogółu spraw w terminie do 12 miesięcy, a w terminie do 24 miesięcy 86,03 proc. Skarg kasacyjnych do 12 miesięcy załatwiono tylko 27,96 proc. Autorzy raportu prezentują dane na podstawie „Informacji o działalności sądów administracyjnych w 2017 r., NSA, Warszawa 2018, s. 18 i 22).

Nie odbiega to znacząco od szybkości rozpoznawania spraw przez inne sądy administracyjne w Europie. Należy jednak mieć na uwadze, że model sądownictwa administracyjnego w Polsce jest typowym modelem kasacyjnym. Prawomocne zakończenie sprawy przed sądem administracyjnym nie oznacza bynajmniej, że jednostka uzyska wyrok określający jej uprawnienia lub obowiązki administracyjnoprawne.

Społeczeństwo oczekiwałoby w zasadzie modelu, w którym) oprócz kontroli rozstrzygano by i – co najważniejsze – ostatecznie kończono merytorycznie wniesioną sprawę. Społeczne niezrozumienie dla zasad postępowania sądowoadministracyjnego, zdaniem autorów założeń jego reformy, bierze się z tego, iż nawet wygrane postępowanie nie gwarantuje zmiany sytuacji skarżącego na lepsze. Dotyczy to zwłaszcza efektów materialnych procesu.

W przyjętym w Polsce modelu jest to jednak niemożliwe. Sąd administracyjny nie posiada bowiem kompetencji reformatoryjnych, czego efektem jest znaczne wydłużenie czasu potrzebnego do osiągnięcia ostatecznego wyniku. Taki stan rzeczy bywa negatywnie postrzegany. Treść wzorca konstytucyjnego nie daje dzisiaj możliwości wprowadzenia rozwiązań zakładających funkcjonowanie czystego modelu merytorycznego orzekania przez sądy administracyjne, co już następuje w wielu państwach europejskich.

Skarga wnoszona do sądu administracyjnego zapewnia osiągnięcie bezpośredniego celu zaskarżenia, którym jest obalenie kwestionowanego działania, oraz jego skutków albo zwalczenie bezczynności. Nastąpi to jednak dopiero wskutek ponownego załatwienia sprawy przez organ administracji.

W przekonaniu autorów raportu dopuszczalne jest wprowadzenie rozwiązań instytucjonalnych – w ramach obecnie obowiązującej ustawy zasadniczej – dających możliwość sądowi znacznie szerszego stopnia ingerencji w treść sprawy administracyjnej. A to mogłoby zmierzać do szybszego jej rozstrzygnięcia.

Prawo do sądu obejmuje również prawo do odpowiedniego (sprawiedliwego) ukształtowania postępowania sądowego. Powinno być to gwarantowane m.in. poprzez takie ukształtowanie zakresu kognicji sądów administracyjnych, która obejmie jak najwięcej aktów i czynności administracyjnych oddziałujących na prawa podmiotowe obywateli. Należy również „przybliżyć sprawę" obywatelom, gwarantując im możliwość udziału w postępowaniu w sądzie bez pokonywania nadmiernych trudności komunikacyjnych (właściwość miejscowa sądów).

Prawo do sądu obejmuje także tworzenie warunków do uzyskania rozstrzygnięcia wydanego przez sędziów najlepiej przygotowanych do rozstrzygania w tego rodzaju sprawach.

Powyższe postulaty można spełnić – w przekonaniu autorów raportu – poprzez zmianę regulacji prawnych o charakterze ustrojowym i procesowym. Autorzy raportu uznali więc, że zmiany będą dotyczyć zarówno instytucji prawnych, jak i postępowania przed sądami administracyjnymi. Przyjęto jednocześnie, że zmiany muszą być zgodne z konstytucją. Powinny być przy tym możliwe do wprowadzenia w krótkim czasie.

Formułując rekomendacje, uwzględniono rozwiązania skutecznie stosowane w innych państwach UE.

Co konkretnie proponują?

1) poszerzenie kognicji sądownictwa administracyjnego;

2) zmianę przepisów dotyczących właściwości miejscowej sądów pierwszej instancji;

3) powołanie wydziałów wyspecjalizowanych sądów pierwszej instancji w strukturze sądownictwa administracyjnego;

4) możliwość zwiększenia zakresu orzekania merytorycznego przez sądy administracyjne;

5) poszerzenie możliwości stosowania środków dowodowych przez sądy administracyjne;

6) zwiększenie roli instytucji mediacji w postępowaniu przed sądami administracyjnymi;

7) zwiększenie efektywności kontroli sądowej;

8) wprowadzenie wstępnej kontroli skargi kasacyjnej;

9) zmianę przepisów dotyczących przygotowania do zawodu sędziego i doskonalenie kwalifikacji zawodowych.

Autorzy raportu uznają również, że konieczne jest ukształtowanie wspólnych (dla sądownictwa powszechnego i administracyjnego) przepisów dotyczących:

1) statusu sędziów (sądów administracyjnych i sądów powszechnych);

2) odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów;

3) organizacji samorządu sędziowskiego.

Specjalny podzespół Społecznej Komisji Kodyfikacyjnej, powołanej przez I Kongres Prawników Polskich, przygotował założenia do zmiany sądownictwa administracyjnego.

Czytaj także: Isański: większość wyroków sądów administracyjnych niezgodna jest z prawem

Pozostało 96% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Prawo dla Ciebie
Nowe prawo dla dronów: znikają loty "rekreacyjne i sportowe"
Edukacja i wychowanie
Afera w Collegium Humanum. Wykładowca: w Polsce nie ma drugiej takiej „drukarni”
Edukacja i wychowanie
Rozporządzenie o likwidacji zadań domowych niezgodne z Konstytucją?
Praca, Emerytury i renty
Są nowe tablice GUS o długości trwania życia. Emerytury będą niższe