Pomiędzy regulacjami prawnymi poszczególnych państw członkowskich Unii Europejskiej w zakresie separacji małżeństwa, rozwodu oraz obowiązków alimentacyjnych występują istotne różnice. Zasadniczo wyróżnia się dwa modele procesu rozwodowego, w zależności od tego, czy w danym prawodawstwie obowiązuje zasada winy, czy zasada rozkładu pożycia małżeńskiego. Modele procesu rozwodowego można doskonale porównać na podstawie prawa polskiego i niemieckiego. Kwestie takie jak separacja, rozwiązanie małżeństwa przez rozwód czy też alimentacja małżonka i pochodzących z małżeństwa dzieci zostały bowiem odmiennie uregulowane w obu porządkach prawnych.
Separacją i rozwód
Pomiędzy separacją małżeństwa a rozwodem istnieją zasadnicze różnice. Która instytucja prawna będzie w danym wypadku bardziej odpowiednia, zależeć będzie w pierwszej kolejności od tego, czy problemy w małżeństwie są tylko przejściowe i jest szansa na ich przezwyciężenie, czy też nieuchronne jest zakończenie związku małżeńskiego w drodze jego rozwiązania przez rozwód. Zgodnie bowiem z prawem polskim przesłanką separacji jest zupełny rozkład pożycia małżeńskiego, natomiast w przypadku rozwodu wymagany jest nie tylko zupełny, ale również trwały rozkład pożycia małżeńskiego. Jedyna różnica pomiędzy separacją a rozwodem małżeństwa tkwi zatem w długości rozkładu pożycia małżeńskiego. Można by więc zastanowić się nad kwestią, po jakim czasie można uznać, że nastąpił trwały rozkład pożycia małżeńskiego. Na to pytanie prawo polskie nie udziela odpowiedzi. Pomocy, można szukać w orzecznictwie. Sąd Najwyższy w swoich nielicznych orzeczeniach dotyczących tego zagadnienia stwierdził, że termin pięcioletni, a nawet dwuletni uzasadnia wystąpienie trwałego rozkładu pożycia. Mimo, iż regulacje w tym zakresie obowiązują już ponad pół wieku, w orzecznictwie sądów powszechnych, zajmujących się przecież na co dzień rozwodami, kwestia ta wywołuje ciągle jeszcze liczne rozbieżności, co wpływa na niejednolitość orzecznictwa.
W Niemczech małżonkom nie pozostawia się tak wielu możliwości. Separacja jako instytucja prawna nie istnieje, a jest wyłącznie stanem faktycznym występującym pomiędzy małżonkami. Małżonkowie mogą po rocznej lub trzyletniej separacji, wnosić o rozwiązanie swojego małżeństwa przez rozwód. Krótszy – roczny termin jest zasadniczo przewidziany w sytuacji, gdy małżonkowie są zgodni co do rozwiązania małżeństwa przez rozwód lub gdy pozwany małżonek nie sprzeciwia się żądaniu małżonka wnoszącego o rozwód. Trzyletni termin będzie miał zaś zastosowanie zawsze, niezależnie od zgodności żądań małżonków. Prawo niemieckie jest w tym zakresie bardziej precyzyjne. Posługuje się bowiem konkretnymi terminami, które powinny stanowić dla małżonków wiążący wyznacznik co do tego, kiedy sąd przychyli się do ich pozwu rozwodowego.
Alimenty małżonka
W wyroku orzekającym separację lub rozwód małżonków rozstrzyga się także kwestię alimentów dla małżonka. Podstawowe pytanie, które pojawia się w tym kontekście, to który z małżonków jest uprawniony do alimentów. Warto zauważyć, że w prawie polskim w odniesieniu do separacji i rozwodu stosuje się do obowiązku alimentacyjnego małżonków te same przepisy.
W prawie polskim, w którym obowiązuje zasada winy, nie można udzielić jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. Będzie to bowiem zależało w głównej mierze od tego, czy winę za rozkład pożycia ponosi tylko jeden z małżonków, czy też oboje. Znaczenie ma również, który z małżonków ponosi wyłączną winę rozkładu pożycia małżeńskiego. W zależności od tego zastosowanie będzie miał zwykły albo rozszerzony obowiązek alimentacyjny. Bardzo ważne jest ustalenie, który rodzaj obowiązku wchodzi w grę, ponieważ zróżnicowane są zarówno ich przesłanki, jak i zakresy.