Poza przygotowaniem zawodowym, umiejętnościami itp. pracownik samorządowy musi spełniać podstawowe wymogi wskazane w art. 6 ustawy z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (tekst jedn. DzU z 2018 r., poz. 1260). Niewypełnienie któregokolwiek z nich uniemożliwia nawiązanie stosunku pracy z daną osobą. Również fakt zaprzestania spełniania któregoś z tych z wymogów w trakcie zatrudnienia skutkuje utratą zdolności do „bycia" pracownikiem samorządowym. Pracodawca musi wówczas podjąć działania zmierzające do zakończenia zatrudnienia.

Czytaj także: Jak obniżono płace w samorządach

Wszczęcie postępowania...

O toczącym się wobec urzędnika postępowaniu karnym pracodawca powinien się w miarę szybko dowiedzieć. Zgodnie z art. 21 kodeksu postępowania karnego, po ukończeniu postępowania toczącego się z urzędu przeciw:

- osobom zatrudnionym w instytucjach państwowych, samorządowych i społecznych,

- uczniom i słuchaczom szkół, oraz

- żołnierzom

należy bezzwłocznie zawiadomić przełożonych tych osób.

Prokurator zawiadamia również o wszczęciu postępowania przeciw funkcjonariuszom publicznym. Natomiast o wszczęciu postępowania przeciw innym z wymienionych osób zawiadamia wówczas, gdy wymaga tego ważny interes publiczny. Funkcjonariuszami publicznymi są osoby wymienione w art. 115 § 13 kodeksu karnego, czyli m.in. osoby będące pracownikami samorządu terytorialnego, chyba że pełnią wyłącznie czynności usługowe.

... jeszcze bez skutków

Sam fakt toczącego się postępowania co do zasady nie wywołuje skutków w zakresie stosunku pracy. Inaczej jest jednak w sytuacji, gdy wystąpiła jedna z okoliczności:

- oczywistość popełnionego przestępstwa,

- zastosowanie tymczasowego aresztowania,

- zastosowanie środka zapobiegawczego w postaci zawieszenia w czynnościach służbowych.

Oczywiste przestępstwo

Pierwsza sytuacja może być podstawą zastosowania zwolnienia dyscyplinarnego. Jedną z jego przesłanek jest bowiem popełnienie przez pracownika w czasie trwania umowy o pracę przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem.

„Oczywistość" popełnienia przestępstwa w rozumieniu art. 52 § 1 pkt 2 kodeksu pracy może być stwierdzona na podstawie takiej oceny konkretnego zdarzenia, które nie pozostawia wątpliwości, że przestępstwo zostało popełnione. Nie można zatem uznać oczywistości przestępstwa pracownika, jeżeli nie ma pewności, czy w ogóle zostało ono popełnione (postanowienie Sądu Najwyższego z 18 stycznia 2008 r., II PK 269/07).

Przykład

Pracownik samorządowy został zatrzymany przez policjantów podczas włamania. W tej sytuacji fakt popełnienia przestępstwa jest oczywisty. Pracodawca może zwolnić tę osobę dyscyplinarnie.

Zamknięcie w areszcie

Tymczasowe aresztowanie może odnosić dwa skutki.

Pierwszym jest zawieszenie z mocy prawa stosunku pracy aresztowanego pracownika samorządowego (art. 35 ustawy o pracownikach samorządowych). Jest to połączone z ograniczeniem – od dnia tymczasowego aresztowania – przysługującego mu wynagrodzenia do połowy. Niewypłaconą część pracownik może „odzyskać" w przypadku:

- umorzenia postępowania karnego, albo

- wydania wyroku uniewinniającego pracownika samorządowego.

Pracodawca musi wówczas wypłacić mu pozostałą część wynagrodzenia. Nie dotyczy to jednak warunkowego umorzenia postępowania karnego.

Ważne! Zawieszenie części wynagrodzenia pracownika aresztowanego następuje z mocy prawa. Nie jest to wynik decyzji kierownika jednostki.

Drugim skutkiem aresztowania może być wygaśnięcie stosunku pracy w związku z upływem 3 miesięcy nieobecności pracownika w pracy z powodu tymczasowego aresztowania (art. 66 k.p.). Sąd Najwyższy w wyroku z 23 stycznia 2014 r. (I PK 136/13) wskazał, że ta regulacja ma zastosowanie również do pracowników samorządowych.

Skutki skazania

Skazujący wyrok karny to już najczęściej dla urzędnika koniec kariery w samorządzie. Nie ma znaczenia wymiar kary, a jedynie rodzaj przestępstwa, za które pracownik został skazany.

W przypadku skazania prawomocnym wyrokiem sądu zastępcy wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, wicestarosty, członka zarządu powiatu, marszałka województwa, wicemarszałka województwa, członka zarządu województwa, skarbnika gminy, skarbnika powiatu, skarbnika województwa, sekretarza gminy, sekretarza powiatu, sekretarza województwa, przewodniczącego zarządu związku jednostek samorządu terytorialnego, członka zarządu związku jednostek samorządu terytorialnego, burmistrza dzielnicy m.st. Warszawy, zastępcy burmistrza dzielnicy m.st. Warszawy, członka zarządu dzielnicy m.st. Warszawy lub pracownika samorządowego zatrudnionego na podstawie umowy o pracę na stanowisku urzędniczym, za umyślne:

- przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub

- przestępstwo skarbowe

właściwy organ jednostki samorządu terytorialnego lub związku jednostek samorządu terytorialnego albo podmiot wykonujący czynności z zakresu prawa pracy wobec pracownika samorządowego odwołuje go lub rozwiązuje z nim umowę o pracę za wypowiedzeniem najpóźniej po upływie miesiąca od dnia, w którym uzyskał informację o fakcie prawomocnego skazania (art. 6a ustawy o pracownikach samorządowych).

Pracownikowi zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę na stanowisku urzędniczym lub kierowniczym urzędniczym pracodawca ma obowiązek wypowiedzieć umowę w okresie miesiąca od uzyskania informacji o skazaniu. W tym przypadku nie stosuje się zwolnienia dyscyplinarnego.

Ważne! Art. 6a ustawy o pracownikach samorządowych wyłącza możliwość zastosowania art. 52 k.p. wówczas, gdy mamy do czynienia z prawomocnym wyrokiem sądu skazującym za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe. W innych przypadkach skazania może dojść do zastosowania art. 52 k.p. – o ile przestępstwo uniemożliwia dalsze zatrudnienie.

Utrata nieposzlakowanej opinii

Poza kwestią niekaralności za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe kolejnym wymogiem kwalifikacyjnym – i, co warto podkreślić, o takim samym stopniu ważności – jest posiadanie nieposzlakowanej opinii.

Samo zawiadomienie prokuratury o możliwości popełnienia przestępstwa nie może stanowić o utracie nieposzlakowanej opinii. Takie zawiadomienie może bowiem złożyć ktokolwiek i przeciw komukolwiek.

O utracie nieposzlakowanej opinii nie może stanowić także nieprzychylny artykuł zamieszczony w regionalnym tygodniku. Oczywiste jest, że nie każdy mieszkaniec jest zadowolony ze sprawowania funkcji przez rządzących. Pojawienie się krytyki czy negatywnych komentarzy pod adresem organów władzy jest czymś najzupełniej zwyczajnym i naturalnym (por. wyrok WSA w Rzeszowie z 9 grudnia 2015 r., II SA/Rz 613/15).

Nieposzlakowana opinia to pojęcie trudne i na pewno nie jednoznaczne. Brak nieposzlakowanej opinii powinien opierać się na zdarzeniach, zachowaniach itp. uznanych w obiektywnej ocenie społecznej za niegodne, nieuczciwe, złe.

Utrata nieposzlakowanej opinii może być związana z popełnieniem niektórych wykroczeń. Samo wykroczenie nie odnosi żadnego skutku w kontekście zatrudnienia urzędnika samorządowego, ale niektóre z nich są związane z czynem, który może wpływać na cenę posiadania tej cechy przez urzędnika.

Przesądzi ocena czynu

W wyroku Sądu Najwyższego z 28 października 2009 r. (I PK 95/09), który dotyczy strażników gminnych, wskazano, że powinni oni cieszyć się nienaganną opinią, co jest określeniem tożsamym znaczeniowo z nieposzlakowaną opinią. Trzeba przyjąć, że nie jest istotne samo skazanie za popełnienie wykroczenia, gdyż taka okoliczność nie uniemożliwia zatrudnienia na stanowisku strażnika straży miejskiej (gminnej), jednak należy poddać ocenie czyn stanowiący wykroczenie przypisane strażnikowi.

Przykład

Trudno przyjąć, że wykroczenie drogowe związane z przekroczeniem dozwolonej prędkości o 15 km jest równoznaczne z utratą nienagannej opinii. Za takie można natomiast uznać np. popełnienie wykroczenia z art. 76 kodeksu wykroczeń, zgodnie z którym, kto rzuca kamieniami lub innymi przedmiotami w pojazd mechaniczny będący w ruchu, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.

Zawieszenie w aktywności

Zgodnie z art. 276 k.pk., tytułem środka zapobiegawczego można zawiesić oskarżonego w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu albo nakazać powstrzymanie się od określonej działalności lub od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów, lub zakazać ubiegania się o zamówienia publiczne na czas trwania postępowania karnego. Nie jest to związane z tymczasowym aresztowaniem – to inny rodzaj środka zapobiegawczego niż areszt. Za czas niewykonywania pracy w związku z takim zawieszeniem nie przysługuje wynagrodzenie (zob. np. wyroki SN z 2 lipca 2012 r., I PK 46/12 i z 16 sierpnia 2005 r. I PK 32/05).

Co istotne, art. 35 ust. 1 ustawy o pracownikach samorządowych nie stanowi podstawy nabycia wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy z powodu zawieszenia w czynnościach służbowych na podstawie art. 276 k.p.k. (por. wyrok SN z 24 stycznia 2014 r., III PK 51/13). Jeśli więc pracownik samorządowy został zawieszony w czynnościach służbowych na podstawie art. 276 k.p.k., to przy wyroku uniewinniającym nie trzeba mu wypłacać wynagrodzenie za czas zawieszenia.