Urlop szkoleniowy a podnoszenie kwalifikacji zawodowych nauczyciela

Pracodawca – zgodnie z art. 94 pkt 6 Kodeksu pracy – obowiązany jest ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Obowiązek ten został podniesiony do jednej z podstawowych zasad prawa pracy (art. 17). Wydawałoby się, że odpowiednie warunki kształcenia gwarantuje nauczycielom Karta Nauczyciela. Jednak najczęściej zdobywają oni dodatkowe kwalifikacje na studiach podyplomowych. A dyrektorzy szkół często nie zwracają uwagi, że zakres świadczeń przysługujących nauczycielom – słuchaczom studiów podyplomowych – uregulowany jest w odrębnych przepisach. Od 1 października 2011 r. został on znacznie ograniczony.

Nie wszystko na jedną kartę

Z pozoru wydaje się, że Karta Nauczyciela w art.  68 ust. 1 każdemu nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć gwarantuje urlop płatny dla dalszego kształcenia oraz inne ulgi i świadczenia związane z tym kształceniem. Jednak w ust. 2. uprawnienie do uregulowania szczegółowych zasad udzielania urlopów, ulg i świadczeń oraz organy uprawnione do ich udzielania ustawa scedowała na ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania. Minister edukacji narodowej określił je w rozporządzeniu z 19 grudnia 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania nauczycielom urlopów dla dalszego kształcenia się, dla celów naukowych, artystycznych, oświatowych i z innych ważnych przyczyn oraz ulg i świadczeń związanych z tym kształceniem, a także organów uprawnionych do ich udzielania.

Przepisy tego rozporządzenia mają zastosowanie do nauczycieli zatrudnionych w pełnym wymiarze zajęć, oraz odbywających studia wyższe lub kształcących się w zakładach kształcenia nauczycieli na podstawie skierowania udzielonego przez dyrektora szkoły, jeżeli podnoszenie kwalifikacji zawodowych nauczyciela jest zgodne z potrzebami szkoły. Przepis ten określa m.in. wymiar płatnego urlopu szkoleniowego. A w przypadku, gdy nauka odbywa się w innej miejscowości niż miejsce zamieszkania lub miejsce pracy nauczyciela, zapewnia zwrot kosztów przejazdu na zajęcia obowiązkowe i egzaminy oraz ryczałt na pokrycie kosztów zakwaterowania i wyżywienia w czasie obowiązkowych zajęć dydaktycznych na zasadach określonych w przepisach dotyczących należności przysługujących pracownikom z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju.

Dyrektor też, z posiadanych na ten cel środków finansowych, może pokryć w całości lub w części opłaty pobierane przez szkołę wyższą oraz udzielić dodatkowego urlopu szkoleniowego. Najczęściej środki na ten cel wydzielone są w ramach doskonalenia zawodowego. W przypadkach gdy nauczyciel podejmuje naukę bez skierowania, dyrektor może udzielić płatnego urlopu szkoleniowego oraz ulg i świadczeń z posiadanych na ten cel środków finansowych.

Powyższe rozporządzenie reguluje również udzielanie nauczycielom urlopów płatnych dla celów naukowych, artystycznych lub oświatowych. Warunkiem jest, że nauczyciel z tego tytułu nie otrzymuje wynagrodzenia. Nauczyciel może również otrzymać urlop bezpłatny dla celów naukowych, oświatowych, artystycznych albo z innych ważnych przyczyn na czas określony, pod warunkiem, że nie spowoduje to zakłócenia toku pracy szkoły.

Niepewny los słuchaczy

Te wszystkie uprawnienia nie dotyczą jednak nauczycieli, słuchaczy studiów podyplomowych, na co wskazuje bezpośrednio §  13 rozporządzenia. Stanowi on m.in., że uprawnienia nauczycieli skierowanych na studia podyplomowe, jak też podnoszących swoje kwalifikacje w formach pozaszkolnych regulują odrębne przepisy. Do 10 kwietnia 2010 r. było to rozporządzenie ministra edukacji narodowej oraz ministra pracy i polityki socjalnej z 12 października 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 31 marca 2009 r., stwierdził niezgodność art. 103 Kodeksu pracy z art. 92 ust. 1 Konstytucji – ze względu na brak wytycznych dotyczących treści aktu wykonawczego. W konsekwencji ustawą z 20 maja 2010 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych uregulowano problematykę podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez pracowników bezpośrednio w kodeksie pracy bez konieczności wydawania aktu wykonawczego, a rozporządzenie utraciło moc prawną.

Co reguluje kodeks

Rozdział  III Kodeksu pracy poświęcono w całości „Kwalifikacjom zawodowym pracowników", w tym przede wszystkim ich podnoszeniu. W art.  1031 §  1 zdefiniowano podnoszenie kwalifikacji zawodowych, które rozumie się jako zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności przez pracownika, z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą. W §  2 pkt 1 i 2 oraz §  3 określono, że pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe przysługują: urlop szkoleniowy i zwolnienie z całości lub części dnia pracy, na czas niezbędny, by punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia oraz na czas ich trwania z prawem do zachowania wynagrodzenia. Niestety, dalsza regulacja art. 1032 dla słuchaczy studiów podyplomowych jest już niekorzystna. Bowiem § 1 w pkt 1–3 uszczegóławia wymiar urlop szkoleniowego, o którym mowa w art. 1031 § 2 pkt 1, enumeratywnie wyliczając przysługującą pracownikowi liczbę dni:

- 6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminów eksternistycznych,

- 6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminu maturalnego

- 6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe.

W pkt 4 gwarantuje aż 21 dni w ostatnim roku studiów – na przygotowanie pracy dyplomowej oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego. Urlopu szkoleniowego udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy (§  2).

Prawo o szkolnictwie wyższym wyjaśnia, że ilekroć w ustawie jest mowa o studiach bez bliższego określenia – rozumie się przez to studia wyższe (art. 2 ust. 2 pkt 1), którymi są wyłącznie studia pierwszego stopnia, studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie, prowadzone przez uczelnię uprawnioną do ich prowadzenia (art. 2 ust. 1 pkt 5), a w art. 167 ust. 1 przesądza, że absolwenci studiów otrzymują uczelniane dyplomy ukończenia studiów, potwierdzające uzyskanie odpowiedniego tytułu zawodowego i suplementy do dyplomów, a absolwenci studiów podyplomowych i kursów dokształcających otrzymują jedynie świadectwa ukończenia tych studiów lub kursów.

Co więcej, rozporządzenie ministra nauki i szkolnictwa wyższego z 1 września 2011 r. w sprawie tytułów zawodowych nadawanych absolwentom studiów, warunków wydawania oraz niezbędnych elementów dyplomów ukończenia studiów i świadectw ukończenia studiów podyplomowych oraz wzoru suplementu do dyplomu w §  5 wyraźnie określa, że warunkiem wydania dyplomu ukończenia studiów wyższych jest uzyskanie określonych w programie kształcenia efektów kształcenia i wymaganej liczby punktów ECTS, odbycie przewidzianych w programie kształcenia praktyk, złożenie egzaminu dyplomowego oraz pracy dyplomowej. Natomiast brzmienie §  6 warunkuje wydanie świadectwa ukończenia studiów podyplomowych od uzyskania określonych w programie kształcenia tych studiów efektów kształcenia i co najmniej 60 punktów ECTS, a także złożenie egzaminów oraz złożenie pracy końcowej lub egzaminu końcowego, jeżeli takowe przewiduje program kształcenia studiów podyplomowych.

Taki zapis przekreśla stosowanie art.  1032 § 1 pkt 4, ponieważ nie spełnia kodeksowych warunków uzyskania urlopu szkoleniowego. Rozporządzenie to weszło w życie 1 października 2011 r. i było poprzedzone rozporządzeniem ministra nauki i szkolnictwa wyższego z 19 grudnia 2008 r. w sprawie rodzajów tytułów zawodowych nadawanych absolwentom studiów i wzorów dyplomów oraz świadectw wydawanych przez uczelnie. Określało ono, że warunkiem wydania świadectwa ukończenia studiów podyplomowych jest zrealizowanie przewidzianego w programie tych studiów zakresu kształcenia, złożenie egzaminów przewidzianych programem oraz złożenie pracy dyplomowej lub egzaminu dyplomowego, jeżeli program tych studiów to przewiduje (§  8).

Urlop na podstawie umowy

Przepis art.  1034 w § 1 określa, że pracodawca zawiera z pracownikiem podnoszącym kwalifikacje zawodowe umowę określającą wzajemne prawa i obowiązki stron. Umowę zawiera się na piśmie. Nie jest to jednak wymóg obligatoryjny, ponieważ § 3 zwalnia pracodawcę z tego obowiązku w przypadku, gdy nie zamierza on zobowiązać pracownika do pozostawania w zatrudnieniu po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych.

Wydaje się, że wymóg zawarcia takiej umowy będzie dotyczył również nauczycieli – słuchaczy studiów podyplomowych. Otóż § 2 stanowi, że umowa, o której mowa w § 1, nie może zawierać postanowień mniej korzystnych dla pracownika niż przepisy niniejszego rozdziału. Tak więc, na zasadzie przeciwieństwa, umowa może stanowić postanowienia korzystniejsze dla pracownika, a pracodawca może przyznać taki urlop w wymiarze według własnego uznania (por. również przepis ww. art. 17 i art. 94 ust. 6 Kodeksu pracy).

W innym przypadku pracownikowi zdobywającemu lub uzupełniającemu wiedzę i umiejętności na zasadach innych, niż określone w art. 1031-1035, mogą być przyznane jedynie zwolnienie z całości lub części dnia pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia lub też urlop bezpłatny (art.  1036 pkt 1-2). Uznaniowość ze strony pracodawcy dotyczy również innych świadczeń, takich jak pokrywanie opłat za kształcenie, przejazdy, podręczniki i zakwaterowanie, które pracodawca może przyznać pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe (art. 1033).

Słuchaczowi studiów podyplomowych przysługuje, więc zwolnienie z całości lub części dnia pracy, na czas niezbędny, by punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia oraz na czas ich trwania z prawem do zachowania wynagrodzenia, zgodnie z § 2 pkt 2 oraz § 3 Kodeksu pracy, z tym, że zajęcia odbywają się najczęściej w soboty i niedziele, które zasadniczo są dla nauczycieli dniami wolnymi od pracy. Pozostaje, więc dobra wola pracodawcy lub parlamentarzystów, którzy dokonają stosownej zmiany w kodeksie pracy.

Mirosław Obrębski, Dyrektor Zespołu Administracji Szkół i Przedszkoli w Olsztynku

podstawa prawna: ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (DzU z 2014 r. poz. 1502, ze zm.)

podstawa prawna: ustawa z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (DzU z 2014 r. poz. 191, ze zm.),

podstawa prawna: ustawa z 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (DzU z 2012 r. poz. 572, ze zm.)