Komisja Majątkowa po 20 latach kończy pracę w atmosferze skandalu, a jej członkowie z piętnem podejrzanych o korupcję. Na panu ciążą zarzuty fałszerstwa dokumentów w związku z orzeczeniem oddania zakonowi sióstr elżbietanek po zaniżonej cenie gruntów na warszawskiej Białołęce. Może pan z czystym sumieniem spojrzeć dziś w lustro?

Dr Krzysztof Wąsowski, współprzewodniczący Komisji Majątkowej:

Tak, mimo wielu stresów związanych z moją pracą w Komisji Majątkowej udało mi się zachować czyste sumienie. Przez dziesięć lat pracy w komisji wierzyłem, że robię coś pożytecznego dla Kościoła. Mimo nagonki wiary tej nie straciłem i gdybym jeszcze raz otrzymał propozycję pracy w komisji, zgodziłbym się bez wahania.

Jednak prokuratura nie ma wątpliwości, że dopuścił się pan przestępstwa

.

Nie chciałbym komentować kwestii ciążących na mnie zarzutów. Mogę tylko powiedzieć, że jest to bardzo przykra sytuacja. Gdy prokurator czytał mi treść zarzutów, niemal zrobiło mi się ciemno przed oczyma. Cała moja kariera – praktyka adwokacka i praca wykładowcy akademickiego – zawisła na włosku. Chciałem wykonać zadanie, jakie postawił przede mną Kościół, a tymczasem znalazłem się w centrum podejrzeń.

Jak zachowali się wobec pana kościelni hierarchowie, gdy dowiedzieli się o postawieniu panu zarzutów?

Zaraz po postawieniu mi zarzutów spotkałem się z sekretarzem Konferencji Episkopatu Polski. Jego pierwsze pytanie brzmiało: Czy mam na sumieniu jakiekolwiek przestępstwo? Odpowiedziałem zgodnie z prawdą, że nie. Wyjaśniłem mu całą sprawę. Fakt, że ksiądz biskup Stanisław Budzik nie przyjął mojej rezygnacji z funkcji współprzewodniczącego komisji, świadczy, iż uznał moje wyjaśnienia i nie utracił powierzonego mi zaufania.

Cała afera z Komisją Majątkową wybuchła 20 lat od jej powołania. Na ile działania śledczych wpłynęły w ostatnim etapie na jej prace?

Nie da się ukryć, że ta sytuacja w znacznym stopniu paraliżowała nasze prace. Mieliśmy bardzo utrudnione zadanie. W niektórych przypadkach nie mieliśmy wręcz na czym pracować. Okazywało się bowiem, że dokumentacje poszczególnych spraw były rekwirowane na polecenie organów ścigania. Ostatecznie nie udało nam się rozpatrzyć 216 wniosków z ponad 3 tysięcy. Tymi sprawami będzie więc musiał zajmować się sąd.

W jakich okolicznościach trafił pan do Komisji Majątkowej?

To było dziesięć lat temu, w 2001 r. W tym czasie miałem za sobą już doświadczenie pracy w charakterze doradcy ministra Skarbu Państwa. Jednocześnie byłem mocno zaangażowany w ruchy katolickie, doradzałem też prawnie jednej z katolickich rozgłośni radiowych. Przy okazji swojej działalności poznałem wielu księży. Szczerze mówiąc, to nawet nie wiem, kto rekomendował mnie do ówczesnego sekretarza KEP, ks. bp. Piotra Libery, który nadzorował wówczas Komisję Majątkową. Pierwszą oficjalną rozmowę na ten temat przeprowadził ze mną ksiądz Tadeusz Nowok, pełniący wtedy funkcję współprzewodniczącego Komisji Majątkowej. Potem moją kandydaturę zaakceptował bp Libera.

Jak wyglądały pana początki w komisji?

Na samym początku jako ambitny prawnik zacząłem wczytywać się w przepisy regulujące działania komisji. Szybko przekonałem się jednak, że praktyka funkcjonowania komisji była poważnie utrudniona przez konstrukcję przepisów. Przepisy te są bowiem wewnętrznie sprzeczne, w niektórych miejscach bardzo ogólnie określają sposób funkcjonowania. Przykładowo, nie wiadomo, jak powinien wyglądać zgodny z ustawą protokół z posiedzenia komisji czy orzeczenie końcowe. Ustawodawca nie sprecyzował tego w przepisach. Oprócz tego zgodnie z ustawą każdy zespół orzekający o nieruchomości w określonych przypadkach powinien liczyć nawet sześć osób. W praktyce decyzje zapadały w gronie czteroosobowym, z czego dwóch członków reprezentowało Kościół, a dwóch stronę rządową. Dwie „nadprogramowe” osoby miały być reprezentantami organów nadrzędnych nad uczestnikami postępowania. Problem jednak w tym, że nie zawsze można było stwierdzić, o jaką instytucję chodziło ustawodawcy. Co ciekawe mimo prawie 20 nowelizacji ustawy o Komisji Majątkowej nikt nie zmienił tego przepisu ani innych kontrowersyjnych i tak dzisiaj krytykowanych przepisów proceduralnych. Poza tym sposób prowadzenia każdej konkretnej sprawy zależał m.in. od specjalizacji członków komisji. Inaczej wyglądało rozstrzyganie wniosków przez członków będących sędziami cywilistami, a inaczej przez speców od administracji. Takie rozbieżności w praktyce orzeczniczej komisji były możliwe także przez niedoskonałości samej ustawy.

Czy podczas tych dziesięciu lat w Komisji Majątkowej żadne dokumenty przedkładane przez pełnomocników, w tym Marka P., nie wzbudziły pana podejrzeń? Nie miał pan wątpliwości co do ich autentyczności lub podejrzeń, że wpisane kwoty są zaniżone?

Komisja wszystkie dokumenty badała pod względem formalnym. Sprawdzaliśmy więc m.in., czy we wniosku nie brakuje operatu szacunkowego lub wyciągu z księgi wieczystej. Na tym kończyła się nasza rola. Nie mieliśmy możliwości weryfikacji przedstawionych nam wycen, bo – pomijając brak stosownej kompetencji ustawowej – budżet komisji nie przewidywał na to pieniędzy. Pamiętam, że raz komisja postanowiła zlecić wycenę niezależnemu rzeczoznawcy. Potem okazało się, że obsługujące komisję MSWiA nie było w stanie zapłacić mu za wykonaną ekspertyzę. Nie wiem, czy do dziś ten człowiek dostał należne mu wynagrodzenie. Płacić za wycenę utraconego przez Kościół majątku nie chciały też samorządy ani Agencja Nieruchomości Rolnych, co zresztą nie wydawało się dziwne. Dlatego przyjęto praktykę, że rzeczoznawca sporządzający operaty szacunkowe tzw. utraconych nieruchomości robił to na zamówienie wnioskodawcy, czyli zakonów i parafii domagających się zwrotu danej nieruchomości. Przy tym należy podkreślić, że każdą wycenę gruntów sporządzał nie sam wnioskodawca, ale robił to w jego imieniu uprawniony rzeczoznawca majątkowy posiadający licencję od państwa na wykonywanie takich wycen. Takiego systemu nie wymyślił więc wcale pan Marek P., ale wymusiła sytuacja.

Czy podczas pracy w komisji wywierano na pana jakieś naciski?

Absolutnie nie. Przez te dziesięć lat nie spotkałem się z żadnym naciskiem.

Słyszał pan o jakiejkolwiek próbie korupcji w Komisji Majątkowej?

Nic takiego nie słyszałem, oczywiście zanim zostało to ogłoszone w mediach. Cała sytuacja związana z możliwością korumpowania członków komisji (szczególnie tych z tzw. strony kościelnej) wydaje mi się wręcz absurdalna. Członkowie komisji, i to zarówno ze strony rządowej, jak i kościelnej, nie są funkcjonariuszami publicznymi. Sama komisja nie jest organem administracji publicznej. Jest to ciało o wyraźnie arbitrażowych cechach stworzone przez dwa równoprawne podmioty – Rzeczpospolitą Polską i Kościół katolicki – do rozstrzygnięcia spraw związanych ze zwrotem majątku jednemu z tych podmiotów. Trudno jest mi więc zrozumieć, jak członkowie komisji reprezentujący stronę kościelną mogliby być korumpowani przez pełnomocników podmiotów kościelnych, z którymi z racji swego statusu i tak mieli współpracować i im pomagać.

Może członkowie komisji otrzymywali od pełnomocników jakieś prezenty?

Nie wiem, czy tak było. Mnie osobiście starano się przypisać medialny zarzut noclegu w ośrodku Fregata, którego szefem był współpracownik Marka P. Dariusz Moskała. Z mediów dowiedziałem się, że to miała być jakaś forma łapówki. Tymczasem byłem tam z żoną i córką na zaproszenie mojego ówczesnego znajomego, któremu zresztą wielokrotnie przyjacielsko pomagałem w sprawach prawnych. Sytuacja ta w ogóle nie była związana ani z moją pracą w komisji, ani z osobą pana Marka P. To obrzydliwe, że próbuje się dziś formułować takie zarzuty. Jeśli już komuś zależałoby na załatwieniu czegoś w komisji, to musiałby szukać tzw. dojść do strony rządowej. Przy identycznym rozkładzie głosów w czteroosobowym zespole, do zwrotu Kościołowi nieruchomości nie wystarczyły dwa głosy strony kościelnej. Wniosek musiał też poprzeć przynajmniej jeden z przedstawicieli rządu, a nie pamiętam, aby jakiekolwiek merytoryczne rozstrzygnięcie na korzyść podmiotu kościelnego nie było jednogłośne. My, jako strona kościelna, mieliśmy obowiązek działać na korzyść Kościoła. Jeszcze raz zapytam, jaki byłby sens, aby pełnomocnik wnioskodawcy kościelnego nas korumpował, skoro i tak wspieraliśmy jego działania?