Urząd ma lepiej traktować podatnika

To nie utopijna doktryna polityczna, ale założenia projektu ustawy – Przepisy ogólne prawa administracyjnego sygnowanego przez Sejmową Komisję Sprawiedliwości i Praw Człowieka.

Wprowadza zbiór reguł, które będą  określały  relacje  między urzędem a obywatelem. Także w sprawach podatkowych.

Jak czytamy w uzasadnieniu do projektu, wyraźne określenie ogólnych zasad prawa administracyjnego ma uprościć jego stosowanie, pobudzić do szerszego stosowania metod negocjacyjnych i przyczynić się do zmniejszenia ilości sporów.

Czy faktycznie mogą polepszyć sytuację podatników?

– To krok w dobrym kierunku – ocenia Gerard Dźwigała, radca prawny i doradca podatkowy z kancelarii Dźwigała & Ratajczak. – Wprawdzie większość tych reguł już funkcjonuje w doktrynie i orzecznictwie, ale w urzędzie często się słyszy: „proszę mi pokazać konkretny przepis". Niektóre zasady mogą być jednak trudne do zastosowania. Przykładowo, proponuje się, aby organ  administracji miał obowiązek równego traktowania wszystkich podmiotów będących w takiej samej sytuacji prawnej i faktycznej. Zasada słuszna, ale w podatkach trudno o identyczną sytuację, z reguły różnią się jakimiś szczegółami.

– Pozytywnie należy ocenić regułę, że jeżeli w sprawie są niejasności i wątpliwości co do stanu prawnego i faktycznego, to nie mogą być rozstrzygane na niekorzyść podatnika – mówi dr hab. Adam Mariański, adwokat w kancelarii Brzezińska, Narolski, Mariański. – Chociaż ustawodawca mógł iść dalej i wprowadzić definicję pozytywną: że wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść podatnika. W prawie podatkowym może być bowiem kilka wariantów rozstrzygnięcia, czego dowodem jest np. spór o rozliczenie kosztów podwyższenia kapitału zakładowego.

Kolejna propozycja dotyczy częstego w prawie podatkowym zaniedbania: braku przepisów przejściowych w nowelizacjach. Projekt zakłada, że w takiej sytuacji rozpoczęte sprawy prowadzi się według przepisów dotychczasowych, chyba że nowe  są korzystniejsze dla podatników.

– Taka reguła jest na pewno potrzebna – mówi Gerard Dźwigała. – Ale dotyczy tylko rozpoczętych postępowań, czyli  konkretnych relacji między organem a podatnikiem w trwającej już procedurze. Jeżeli w trakcie postępowania zmieni się przepis, stosuje się jego nowe brzmienie, gdy jest korzystniejsze dla podatnika.

Projekt zakazuje też organom administracji interpretować przepisy w sposób powodujący ograniczenie praw podatnika lub zwiększający jego obowiązki niezgodnie z celem regulacji prawnej.

W przepisach ogólnych prawa administracyjnego można jednak też dostrzec niebezpieczne dla podatników rozwiązania.

Otóż wprowadzają zasadę, że ciężar udowodnienia okoliczności, od których przepisy uzależniają zaistnienie korzystnych skutków prawnych, obciąża tego, kto ma uzyskać korzyść w danej sprawie.

– Obawiam się, że przyjęcie takiej zasady może zachęcić urzędy skarbowe do przerzucania ciężaru dowodu na podatników, którzy chcą np. zaliczyć dany wydatek do kosztów uzyskania przychodów – mówi Adam Mariański. – Fiskus już teraz wymaga, aby podatnicy udowodnili, że mają prawo odliczyć wydatek. Niektóre sądy przyznają mu rację, chociaż przecież prawo zaliczenia wydatku do kosztów to nie żaden przywilej i korzyść, ale element konstrukcji podatku dochodowego.

– W prawie podatkowym trudno zresztą jasno określić, kto ma z czego korzyść – dodaje Gerard Dźwigała. – Nie można więc zadekretować, że w postępowaniu o stwierdzenie nadpłaty podatnik musi wykazać, że ma do niej prawo, a w  postępowaniu wymiarowym urząd powinien udowodnić pomyłkę w rozliczeniu.

Opinia:

Hanna Filipczyk doradca podatkowy, członek Krajowej Rady Doradców Podatkowych

Przepisy ogólne prawa administracyjnego mają być stosowane jako uzupełnienie regulacji szczegółowych ustaw. Na pewno przydadzą się też w sprawach podatkowych, chociażby w razie braku przepisów przejściowych. Warto zwrócić uwagę na możliwość zawierania umów administracyjnych z urzędami, czyli polubownego załatwiania sporów. Te reguły niewątpliwie polepszają sytuację obywatela w relacjach z urzędem. Oby tylko nie okazało się, że są one zbyt piękne, aby mogły być szanowane (np. zasada równego traktowania podatników). Niekorzystny może natomiast okazać się przepis o ciężarze dowodu. Moim zdaniem nie powinien być stosowany w postępowaniu podatkowym, bo przecież to organ jest jego gospodarzem.

Etap legislacyjny: