Kościół i feministki

Z autorką kostiumów Natalią Kitamikado i scenografem Didzisem Jaunzemsem w ten weekend walczycie w Grazu o zwycięstwo. Jaką drogę eliminacji przeszliście?

W tym roku Ring Award świętuje 25-lecie swojego istnienia. Do tej edycji zgłosiła się rekordowa liczba 126 zespołów reprezentujących 326 uczestników i 32 narodowości. Konkurs rozgrywa się na trzech etapach. W sierpniu 2019 roku złożyliśmy projekt naszej koncepcji włącznie ze szczegółowym opisem pomysłu inscenizacji, scenariuszem, wizualizacjami kostiumów i scenografii. Do półfinałów w styczniu 2020 roku zakwalifikowało się dziewięć zespołów. Na tym etapie wszyscy prezentowaliśmy nasze koncepcje oraz makiety scenografii i kostiumów na żywo przed jury. Prowadziłem również próby ze śpiewakami z jurorami obecnymi w sali prób. Trzy finałowe zespoły mają za zadanie przygotować wystawienie części drugiego aktu tej samej opery w dwa tygodnie, włącznie z wykonaniem scenografii i kostiumów, próbami ze śpiewakami i próbami scenicznymi.

Kto was oceniał i jaka jest nagroda za zwycięstwo?

W jury zasiada 17 dyrektorów i dyrektorek największych teatrów operowych w Europie – od królewskiej opery La Monnaie w Brukseli, przez Deutsche Oper w Berlinie i Semperoper w Dreźnie, po teatry w Bazylei, Pradze, Wiedniu i Montpellier. Główną nagrodą jest kontrakt na realizację nowej premiery na scenie opery w Grazu. Aczkolwiek to niejedyny kontrakt, który można dostać w tym konkursie. Już po naszej półfinałowej prezentacji zgłosili się do nas dyrektorzy oper z propozycją premier w przyszłych sezonach.

Tematem konkursu jest „Don Giovanni". W tym roku w Salzburgu pokaże go Romeo Castellucci, a w dobie rewolucji feministycznej ten bohater jest głównym winowajcą kobiecego nieszczęścia. Jak zamierzacie go pokazać?

Nas bardziej interesuje temat intersekcjonalności i współodpowiedzialności. Dlatego zaproponowaliśmy „Don Giovanniego" bez Don Giovanniego. Wokalne partie tego bohatera są podzielone pomiędzy pozostałe postaci – zarówno mężczyzn, jak i kobiety. Kierkegaard definiował Don Giovanniego nie jako postać czy indywidualność, ale energię. Walter Jans opisywał go jako erotyczną zasadę pierwotną. W naszej koncepcji Don Giovanni to rodzaj energii, wirusa, którym zarażają się wzajemnie postacie na scenie i który nie pozwala im opuścić sytuacji, w której się znajdują. Syndrom Don Giovanniego, bo tak zatytułowaliśmy naszą koncepcję, zaognia ich pragnienia i fobie. Niepohamowane dążenie do zaspokojenia indywidualnych pragnień prowadzi do kolektywnej katastrofy. Gdy składaliśmy naszą koncepcję w 2019 r., brzmiało to trochę jak fantastyka rodem z filmów Bunuela. Dziś – po doświadczeniu globalnej pandemii – jest to refleksja nad współczesnymi nam wydarzeniami: nie ma jednej osoby odpowiedzialnej za to, co się wydarzyło – wszyscy jesteśmy w tym razem.

Historia Don Giovanniego przed Mozartem była grana farsowo. Libretto Lorenza da Ponte zaproponowało pobożny finał. To zaprzeczenie jego awanturniczego życia. Mamy do czynienia z dziełem hipokryzji?

Ale czy to nie właśnie ta hipokryzja jest na wskroś ludzka? Konstruujemy systemy, żeby móc się przeciw nim buntować. Pragniemy zasad, żeby móc poczuć, jak smakuje pragnienie wolności. To nieustanne drganie pomiędzy dwoma biegunami jest źródłem energii, która napędza rozwój cywilizacji. Ta podwójność ludzkiej natury jest odzwierciedlona w formie opery Mozarta i da Ponte – „Don Giovanni" to dramma giocoso, tragikomedia.

Czy to nie ironia losu, że kiedyś „Don Giovannim" żywił się Kościół, a dziś feministki?

Oba systemy zadają pytania o indywidualną wolność człowieka do decydowania o własnym ciele i życiu. To są diametralnie różne odpowiedzi, ale to są te same pytania. Metafory wykorzystywane w procesie kształtowania tych odpowiedzi są również podobne.

Mozart przed prapremierą pracował do końca. A wy?