Kozacy trwają na Majdanie

Ołeh Bielij przyjechał z Dniepropietrowska dwa miesiące temu. Od tego czasu właściwie nie opuszcza barykady stojącej w poprzek Chreszczatyka, głównej arterii ukraińskiej stolicy. Jej obrona przypadła czwartej kozackiej sotni.

Wąs, osedełec, papacha

Punkt jest strategiczny: szeroki bulwar to wymarzone pole walki dla oddziałów wojsk wewnętrznych, które mogłyby w pełni wykorzystać swój ciężki sprzęt, w tym pojazdy opancerzone, a nawet czołgi. Dlatego Kozacy zbudowali umocnienia bardzo profesjonalnie: najpierw wypolerowany lód, potem zasieki i gotowe do zapalenia opony, dalej wysokie na trzy–cztery metry umocnienia i wieżyczka obserwacyjna. Dopiero za tym ustawione w koło namioty, kuchnia polowa i oczywiście ognisko.

Na razie jednak Ołeh, 50-letni mężczyzna o pokaźnej tuszy, sennie patrzy, jak tłum przeciska się przez kilkumetrowe przejście w poprzek barykady. Wygląd ma jak z rycin z czasów Chmielnickiego: potężny wąs, na głowie papacha, spod której wystaje kozacki kosmyk (osełedec), szarawary i kozaki, szuba chroniąca przed ostrym, kijowskim mrozem. Brakuje tylko żupana, ale zobaczyć to na Majdanie nie jest łatwo: większość ukraińskich Kozaków jest za biedna na taki wydatek.

– Nasz strój ukształtował się w XVII wieku, jest piękny. Ale tu nie chodzi tylko o urodę. Nasi przodkowie wiedzieli, jak bronić się przed pańszczyzną, zniewoleniem Rzeczypospolitej, magnatów, Rosji. My dziś musimy się tak samo organizować przeciwko oligarchom, korupcji, grupom bandyckim, no i także Rosji – tłumaczy Ołeh.

Sicz zaporoska została zlikwidowana przez carycę Katarzynę w 1775 r. Kozacy z trudem próbowali się odrodzić po pierwszej wojnie – bez skutku. Prawdziwy renesans nastąpił dopiero w niepodległej Ukrainie. Dziś to siła przynajmniej 100 tysięcy ludzi, choć rozbita na wiele odrębnych struktur z oddzielnymi atamanami.

– Organizujemy obozy szkoleniowe, oddziały samoobrony, uczymy młodzież naszej historii, pieśni – wymienia Ołeh.

Na terenach południowej i wschodniej Ukrainy, tam, gdzie Kozaków jest najwięcej, szczególnie potężne są wielkie grupy mafijne jak ta z Doniecka czy Dniepropietrowska. Skorumpowana do cna milicja nie tylko nie daje ochrony ludziom, ale sama dopomina się o haracz. W takich warunkach kozackie sotnie to jedyne organizacje, które mogą zapewnić choć minimalne bezpieczeństwo. Kozacy wierzą, że znów wróciły czasy, o których pisał ukraiński wieszcz Taras Szewczenko: „Buło kołys w Ukrainie, rewiły harmaty, zaporożcy w miły panowaty" (Było kiedyś tak na Ukrainie, że grzmiały armaty, ale Zaporożcy potrafili nad tym panować).

Niechętni oligarchowie

Po rozpadzie Związku Radzieckiego na Ukrainie w zasadzie nie nastąpiła zmiana elit. U władzy nie tylko w Kijowie, ale także na prowincji pozostali ci sami działacze komunistyczni, tyle że teraz sprawowali władzę pod znakiem tryzuba, a nie sierpa i młota. I dodatkowo zbili ogromne majątki dzięki przejęciu dawnej własności państwowej.

– Budowa ukraińskiej tożsamości musiała więc siłą rzeczy powstać w opozycji do władz. Na zachodzie Ukrainy spauperyzowane społeczeństwo sięgnęło do tradycji UPA i Stepana Bandery. Na wschodzie takiej możliwości nie było, bo UPA nigdy tam nie działała. Stąd popularność kozackiego etosu wolności, braterstwa, samoorganizacji, sprawiedliwości – mówi „Rz" Andreas Umland, niemiecki historyk od lat mieszkający w Kijowie.

Oligarchiczna władza w Kijowie, tak jak niegdyś hetmani Rzeczypospolitej, do Kozaków odnosi się z niechęcią, wręcz wrogo. Boi się ich determinacji i niezależności.

To nie przypadek, że na widok osełedca Berkut ze szczególną brutalnością bił kilka dni temu Mychaiłę Hawryluka, a potem rozebrał go do naga i upokarzał. Jego słowa już po wypuszczeniu na wolność, w których, także „Rz", tłumaczył, dlaczego heroiczną walkę będzie kontynuował, obiegły cały świat: „Jestem po prostu Kozakiem, ślubowałem wierność narodowi ukraińskiemu. To wszystko".

– Władze podejmowały próby podporządkowania Kozaków, jak to kiedyś czyniła Rzeczpospolita i Rosja, ustanawiając ich rejestr. Ale zasadniczo ten ruch pozostał niezależny. Stąd taka wrogość, i to nie tylko ze strony rządu, ale także od ściśle związanej z władzami Cerkwi – tłumaczy Umland.

Walka o dusze

– Kiedyś Kozak musiał być prawosławny. Dziś tak nie jest, jest wśród nas wielu niewierzących. Nikt o wyznanie nie pyta – potwierdza Ołeh.

Bohaterstwo Hawryluka Kozakom przysporzyło jeszcze większej popularności. Na samym Majdanie każdego dnia akces do organizacji zgłasza wielu młodych Ukraińców.

– Był nawet taki dzień, kiedy do naszej sotni zgłosiło się 20 chłopaków. Mamy też jedną dziewczynę, ale za to jaką śliczną – podkreśla Ołeh.

Normalnie „pasowaniu" na Kozaka towarzyszy wyszukana ceremonia, ale w warunkach rewolucji nie ma na to czasu. Tym bardziej że Kozacy prowadzą swoistą walkę o rząd dusz z przynajmniej równie popularnymi wśród zbuntowanej ukraińskiej młodzieży banderowcami. Obok czerwono-czarnych flag UPA są więc reprodukcje słynnego obrazu Ilii Riepina „Kozacy piszą list do sułtana", obok fotografii Bandery plakaty, na których Bohdan Chmielnicki pokazuje buławą drogę Ukrainy do Europy.