Europejczycy potrzebują opieki

Prawie 31 milionów ludzi w UE potrzebuje stałej opieki. Liczba ta wzrośnie do 2050 roku do 38 milionów – szacuje Caritas. Tymczasem już teraz nie ma ani wystarczającej liczby opiekunów, ani miejsc dla sprawowania takiej opieki. UE dopiero wypracowuje strategię wobec seniorów, która musi obejmować kwestie opieki długoterminowej dla tych, którzy już tego potrzebują, ale też zagospodarowania na rynku pracy tych, którzy jeszcze mogą i chcą być aktywni zawodowo. Wreszcie musi uwzględniać w różnych unijnych politykach specyficzne potrzeby seniorów.

Szybkie starzenie się Europy

Już teraz w UE jest 90 milionów ludzi powyżej 65. roku życia. Prognozy mówią, że do 2070 roku będzie ich aż 140 milionów. Przy czym warto wspomnieć, że prognoza demograficzna mówi o zmniejszeniu się liczby populacji UE w tym czasie. Czyli nie tylko będzie coraz więcej starszych ludzi w liczbach bezwzględnych, ale też będą stanowić oni nieproporcjonalnie większą grupę. W 2070 roku już 30 proc. ludności to będą seniorzy w porównaniu z 20 proc. obecnie.

Prawa ludzi starszych są w UE zakotwiczone w Karcie praw podstawowych. – Unia uznaje i szanuje prawa osób starszych do godnego i niezależnego życia oraz do uczestnictwa w życiu społecznym i kulturalnym – brzmi artykuł 25 unijnej Karty. W innym miejscu Karty są zapisy o zakazie wszelkiej dyskryminacji ze względu na „płeć, rasę, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy genetyczne, język, religię lub przekonania, poglądy polityczne lub wszelkie inne poglądy, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną”. Ponadto od 2000 roku UE ma dyrektywę o warunkach równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy, która wprost zakazuje dyskryminacji w tym obszarze również ze względu na wiek.

Zdefiniowanie fundamentalnych wartości i zakaz dyskryminacji to niezbędne punkty wyjścia dla jakiejkolwiek dyskusji o godnym życiu starszych ludzi. O tym, jak to ważne, świadczy kampania na rzecz uznania ich praw na szczeblu globalnym.

Właśnie 20 czerwca został osiągnięty przełomowy konsensus podczas 14. sesji Otwartej Grupy Roboczej ONZ ds. Starzenia się (OEWG). Po raz pierwszy państwa członkowskie ONZ zaleciły (oprócz innych środków) prawnie wiążący instrument – konwencję – w celu promowania, ochrony i zapewnienia uznania oraz realizacji wszystkich praw człowieka osobom starszym. Teraz ten postulat będzie głosowany na Zgromadzeniu Ogólnym ONZ.

– Prawa człowieka nie znają granic wiekowych i muszą być zagwarantowane przez całe życie, w równym stopniu dla osób starszych, jak i dla innych grup wiekowych. Państwa członkowskie UE nie mogą dłużej pozostawać biernymi zwolennikami praw osób starszych; muszą wreszcie stać się aktywnymi orędownikami równych praw osób starszych i stanąć na czele kampanii na rzecz nowej konwencji ONZ, która w równym stopniu gwarantuje prawa człowieka w starszym wieku – powiedziała Heidrun Mollenkopf, przewodnicząca AGE Platform Europe, największej europejskiej sieci organizacji działających na rzecz ludzi starszych.

Usługi opiekuńcze dla osób starszych muszą być dostępne

Prawa i konwencja to niezbędne minimum. Ale to nie wystarcza do zapewnienia ludziom starszym godnego życia. Najpilniejsze i najtrudniejsze są działania poprawiające dostępność i jakość opieki długoterminowej. Komisja Europejska w 2022 roku przyjęła europejską strategię opieki, która koncentruje się na poprawie zarówno opieki nad dziećmi, jak i opieki długoterminowej.

Z jednej strony zwraca ona uwagę na konieczność poprawy warunków pracy pracowników opieki, w tym lepszych płac, szkolenia i możliwości rozwoju zawodowego, oraz zwiększenia atrakcyjności zawodów związanych z opieką w celu rozwiązania problemu niedoboru siły roboczej w tym sektorze. Drugim punktem jest konieczność inwestowania w infrastrukturę opieki. Strategia zwraca uwagę na kwestie nierówności płciowej, bo to kobiety w nieproporcjonalnie dużym stopniu ponoszą ciężar nieodpłatnej pracy opiekuńczej. Strategia zachęca też państwa członkowskie do wspierania polityk promujących równowagę między życiem zawodowym a prywatnym oraz podział obowiązków między mężczyznami i kobietami.

Aby poprawić warunki pracy i przyciągnąć więcej osób – w szczególności mężczyzn – do sektora opieki, zaleca się, by państwa członkowskie promowały negocjacje zbiorowe i dialog społeczny w celu poprawy płac i warunków pracy, zapewniły najwyższe standardy bezpieczeństwa i higieny pracy, zaprojektowały ciągłą edukację i szkolenia dla pracowników opieki, zwalczały stereotypy płciowe związane z opieką, a także ratyfikowały i wdrożyły konwencję Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącą pracowników domowych.

Rada UE, czyli unijne rządy, odpowiedziała na tę strategię zaleceniami przyjętymi w grudniu 2022 roku. Jedno dotyczyło opieki nad dziećmi, a drugie przystępnej cenowo, wysokiej jakości opieki długoterminowej. Zobowiązywało ono państwa członkowskie m.in. do wyznaczenia krajowych koordynatorów opieki długoterminowej i opracowania planów działań w zakresie opieki długoterminowej. Czas na to miały do czerwca 2024 roku, teraz Komisja będzie musiała ocenić, czy i jak udało im się to osiągnąć.

AGE Platform Europe, sieć organizacji działających na rzecz starszych ludzi, uważa, że unijna strategia powinna być konkretniejsza i zawierać więcej obowiązkowych elementów oraz wspólnych wskaźników. Przyjęte przez radę zalecenie nie stanowi „twardego prawa”, państwa członkowskie mogą wdrażać je w sposób, jaki uznają za stosowny. Będą jednak regularnie wymieniać się informacjami i porównywać z innymi państwami członkowskimi. A Komitet Ochrony Socjalnej UE, organ składający się z ekspertów krajowych i przedstawicieli Komisji Europejskiej, opracowuje wspólne wskaźniki dotyczące opieki długoterminowej, które mogłyby być wykorzystywane do porównywania państw członkowskich i monitorowania ich postępów. KE oceni też postępy w ramach europejskiego semestru, rocznego cyklu przeglądu koordynacji polityki społecznej, gospodarczej i fiskalnej.