Operacje gospodarcze i ich wpływ na składniki bilansu

Wykonywanie zadań publicznych przez jednostki budżetowe i inne jednostki sektora publicznego związane jest z różnymi czynnościami i faktami gospodarczymi – zdarzeniami gospodarczymi. Zaliczyć do nich możemy np. zawarcie umowy na dostawę materiałów do jednostki, zużycie materiałów, zapłata za dostawę materiałów, itp. Nie wszystkie one jednak podlegają ewidencji przez rachunkowość.

Przedmiot ewidencji księgowej obejmuje zdarzenia gospodarcze, które dają się wyrazić wartościowo (mogą być wyrażone w pieniądzu) i które powodują zmiany w stanie majątku jednostki i w źródłach jego pochodzenia. Takie zdarzenia określa się mianem operacji gospodarczych.

Każda operacja gospodarcza wyrażana jest wartościowo, wchodzi w zakres działalności danej jednostki (metoda podmiotowa w rachunkowości) i z jej punktu widzenia jest rozpatrywana powodując dwie równoczesne, równe co do wielkości zmiany w stanie składników majątkowych i źródeł ich pochodzenia.

Aby spełnić podstawowe równanie bilansowe, czyli A=P (aktywa równe pasywom) zmiany wywołane przez operacje gospodarcze muszą spełnić jeden z dwóch poniższych warunków.

1. Zmiany nastąpią jednocześnie tylko po jednej stronie równania bilansowego (po tej samej stronie równania bilansowego), przy czym zmniejszeniu jednego składnika towarzyszyć musi takie samo co do wielkości zwiększenie innego składnika lub pojawienie się nowego składnika. 2. Zmiany nastąpią jednocześnie po obu stronach równania bilansowego zmniejszając lub zwiększając takie same co do wielkości składniki równania.

[ramka]Przyjmując oznaczenia A – aktywa, P – pasywa, Z – zmiana, każda operacja gospodarcza wpływa więc na dwa składniki bilansu w tej samej wysokości powodując tylko jedną z czterech poniższych zmian w bilansie:

1. [b]A + Z - Z = P[/b] zwiększając jeden składnik aktywów i jednocześnie zmniejszając inny składnik aktywów o tę samą kwotę, równanie bilansowe zostanie zachowane a suma bilansowa nie ulegnie zmianie.

2. [b]A = P + Z - Z[/b] zwiększając jeden składnik pasywów i jednocześnie zmniejszając inny składnik pasywów o tę samą kwotę, równanie bilansowe zostanie zachowane a suma bilansowa nie ulegnie zmianie.

3. [b]A + Z = P + Z[/b] zwiększając jeden składnik aktywów i jednocześnie zwiększając inny składnik pasywów o tę samą kwotę, równanie bilansowe zostanie zachowane a suma bilansowa ulegnie zmianie, zwiększając się o wartość danego zdarzenia gospodarczego.

4. [b]A - Z = P - Z[/b] zmniejszając jeden składnik aktywów i jednocześnie zmniejszając inny składnik pasywów o tę samą kwotę, równanie bilansowe zostanie zachowane a suma bilansowa ulegnie zmianie, zmniejszając się o wartość danego zdarzenia gospodarczego. [/ramka]

Bilans przedstawia informację o stanie środków gospodarczych i źródeł ich pochodzenia w ujęciu statycznym, gdyż sporządzany jest na określony dzień. Każda operacja gospodarcza powstała po tym dniu powoduje dezaktualizacje bilansu. Sytuacja ta powoduje konieczność sporządzania bilansu po każdej operacji gospodarczej, co przedstawione jest w poniższym przykładzie.

W bilansie jednostki, w tym przypadku szkoły, sporządzonym na dzień 1 stycznia 2009 roku występują następujące składniku majątku i źródeł ich pochodzenia (bilans uproszczony).

[b]Zobacz [link=http://www.rp.pl/galeria/406042,5,406442.html]bilans szkoły sporządzony na dzień 1 stycznia 2009 roku [/link][/b]

W styczniu miały miejsce następujące operacje gospodarcze.

1. Pobrano gotówkę z banku do kasy, kwota 9000,- złotych.

2. Przedłużono za zgodą dostawcy termin zapłaty zobowiązań za dostawy materiałów na rok 2005, w kwocie 30.000,-złotych.

3. Zakupiono dla dyrektora telefon komórkowy, termin zapłaty luty 2006 roku, kwota 500 złotych.

4. Zapłacono przelewem za wcześniejsze dostawy materiałów, kwota 20.000,- złotych.

Pierwsza operacja gospodarcza powiększyła stan gotówki w kasie jednostki o 9000,- złotych zmniejszając stan gotówki na rachunku bankowym. Operacja ta nie spowodowała jednak wydatku budżetowego, a tylko przemieszczenie środków. Jest to operacja typu A+Z-Z=P. Operacja ta nie spowodowała zmiany sumy bilansowej. Bilans po pierwszej operacji przedstawia się następująco.

[b]Zobacz [link=http://www.rp.pl/galeria/406042,6,406442.html] bilans jednostki sporządzony po pierwszej operacji gospodarczej w styczniu 2009 roku [/link][/b]

Druga operacja gospodarcza spowodowała wydłużenie terminu zapłaty zobowiązań jednostki, zmniejszając zobowiązania krótkoterminowe a zwiększając zobowiązania długoterminowe o kwotę 30.000,- złotych. Jest to operacja typu A=P+Z-Z. Operacja ta nie spowodowała zmiany sumy bilansowej. Bilans po drugiej operacji przedstawia się następująco.

[b]Zobacz [link=http://www.rp.pl/galeria/406042,1,406442.html] bilans jednostki sporządzony po drugiej operacji gospodarczej w styczniu 2009 roku [/link][/b]

Trzecia operacja gospodarcza spowodowała zwiększenie stanu środków trwałych i jednoczesne zwiększenie zobowiązań z tytułu dostaw i usług o 500,- złotych. Jest to operacja typu A+Z=P+Z. Operacja ta spowodowała zwiększenie sumy bilansowej. Bilans po trzeciej operacji przedstawia się następująco.

[b]Zobacz [link=http://www.rp.pl/galeria/406042,2,406442.html] bilans jednostki sporządzony po trzeciej operacji gospodarczej w styczniu 2009 roku [/link][/b]

Czwarta operacja gospodarcza spowodowała wydatek budżetowy i zmniejszenie stanu środków na rachunku bankowym oraz równolegle zmniejszenie zobowiązań z tytułu dostaw o 20.000,- złotych. Jest to operacja typu A-Z=P-Z. Operacja ta spowodowała zmniejszenie sumy bilansowej. Bilans po czwartej operacji przedstawia się następująco:

[b]Zobacz [link=http://www.rp.pl/galeria/406042,3,406442.html] bilans jednostki sporządzony po czwartej operacji gospodarczej w styczniu 2009 roku [/link][/b]

Bilans końcowy sporządzony po wszystkich operacjach gospodarczych, które miały miejsce w Szkole , czyli w jednostce budżetowej w miesiącu styczniu przedstawia się następująco.